Шу йилнинг 27 июнь куни АҚШда бўлиб ўтган президентлик сайлови олди дебатдан сўнг амалдаги президент Жо Байденнинг иккинчи муддатга қайта сайланиш истаги қаттиқ танқид остига олинди. Унинг чиқишини нафақат республикачи рақиблари, балки АҚШ Демократик партияси тарафдорлари ҳам фалокат деб аташади.

Оммавий ахборот воситаларида Жо Байденни ўлаётган ва «фақат давлат арбобининг сояси» деб аташган. Хабарларга кўра, у ҳатто бир ярим соат давомида жамоат олдида тура олмаган. Ва демократлар сони ортиб бораётган бўлсада, унинг сайловолди пойгасидан чиқишини талаб қилсада, президент ва унинг яқин доиралари бу вариантни рад этишади.

Хўш, АҚШ президентлигига номзодни сайловолди ташвиқоти ўртасида алмаштириш мумкинми ёки йўқми?

Жо Байденнинг қарорига ким таъсир кўрсатиши мумкинлиги ва унинг вориси бўлиши мумкин? Таҳлилимиз шулар ҳақида.

Нега демократлар сайловда Жо Байденни алмаштиришни истаб қолди?

Жо Байден 27 июнь куни Жоржия штатининг Атланта шаҳрида бўлиб ўтган биринчи президентлик дебатида ёмон чиқиш қилди. Дебат натижаларига кўра, томошабинларнинг 67 фоизи ғалабани Республикачилар партиясидан номзод, собиқ президент Доналд Трампга берган.

«Бу фалокат. Доналд Трамп соатига 60 миль тезликда алдаган бўлса ҳам оқилроқ кўринди. Биз бутунлай довдираб қолдик», деди анонимлик шарти билан бўлиб ўтган мунозарадан сўнг очиқчасига Демократик партия тарафдорларидан бири.

Демократ сайловчилар Жо Байдендан нега норози?

Демократларнинг хавотирланишига асосий сабаб 81 ёшли Жо Байденнинг соғлиғи билан боғлиқ.

«The New York Times» шарҳловчиларининг таъкидлашича, нутқ бошида у гандираклаб, овози хириллаб кетган. Сиёсий шарҳловчи Бен Шапиро ҳатто президентни «ўлаётган» деб атаган.

Баҳс президентнинг когнитив қобилиятлари ҳақидаги саволни янгилади. Гап шундаки, у илгари ҳам тез-тез чалғиб кетган, мамлакатлар номлари ва сиёсатчиларнинг исмларини чалкаштириб юборган, расмий тадбирларда ўзини ғалати тутган.

CNN сўровига кўра, дебатдан сўнг америкаликларнинг атиги 27 фоизи Жо Байденнинг янги муддатга етарли «ақлий даража»га эга, деб ҳисоблашини билдирган. Унинг қайта сайланиши мумкинлигига ишонганлар сони 37 фоиздан 28 фоизга камайди.

Президентликка ўринбосар номзод қачон аниқ бўлиши мумкин?

Жо Байден АҚШ Демократик партиясидан президентликка номзод сифатида расмий мақомни фақат 19-22 август кунлари Чикагода бўлиб ўтадиган партия қурултойида олади. Шунга қарамай, у бу қурултойнинг деярли барча делегатларини қўллаб-қувватловини олиб, праймеризда ғолиб чиқди.

Натижада, пойгани тарк этиш ҳақидаги қарорни фақат Жо Байденнинг ўзи қабул қилиши мумкин. Унинг ўрнига номзодни шахсан ўзи танлайди. Бунда партия қурултойи иштирокчилари назарий жиҳатдан исталган номзодга овоз бериш ҳуқуқига эга бўлсаларда, унинг ўринбосарини сайлашлари мумкин бўлади.

Яна бир қийинчилик шундаки, демократлар 7 августгача яна бир онлайн қурултой ўтказиши керак. Чунки бу Огаё ва Алабама штатларида номзодларни рўйхатга олишнинг охирги муддати. Бу потенциал алмаштириш учун камроқ вақт қолдиради.

Пойгадан чиқиш масаласида Байденнинг ўзи қандай фикрда?

Жо Байден дебатдан сўнг баҳсдаги ёмон натижага қарамай, иккинчи муддатга сайланиш ниятида эканини айтди.

«Тушунаман. Бугун менда яхши тун бўлмади», деди у танқидчиларга хайрихоҳ ҳолда. Лекин Байден шу ўринда «ўзининг ғалабасига ишонишини» таъкидлади.

28 июнь куни эса у ўзини қўллаб-қувватлаган митингда нутқ сўзлади ва шундай деди: «Болалар, мен аввалгидек осон юрмайман. Мен аввалгидек равон гапирмайман. Мен аввалгидек яхши баҳслашмайман. Лекин мен ҳақиқатни қандай айтишни биламан. Мен тўғри ва нотўғрини ажрата оламан. Ва мен буни қандай бажаришни биламан… Болалар, мен сизга сўз бераман: Агар мен бу ишни қила олишимга бутун юрагим ва қалбим билан ишонмаганимда, бу ишни қилмаган бўлардим».

Байденнинг қарорига ким кўпроқ таъсир қилиши мумкин?

Муҳим қарорлар юзасидан президент биринчи навбатда яқин қариндошлари билан маслаҳатлашади.

«Истеъфога чиқишнинг ягона йўли — агар унга содиқ бўлган, уни лавозимга қўйишга ёрдам берган кичик бир гуруҳ тўсатдан, ва бу ҳайратланарли, унинг кетиш вақти келди, деб қарор қилса, бу амалга ошиши мумкин», дейилади «Axios» нашри хабарида.

Кекса президентга энг катта таъсир унинг рафиқаси Жилл ва тўнғич ўғли Хантер эканлигига ишонилади.

Жо Байден ўз номзодини энг яқин қариндошлари билан алмаштириш имкониятини аллақачон муҳокама қилган. Бироқ, уларнинг фикрича, у сайловолди пойгасидан қайтмаслиги керак.

Шу билан бирга, Жо Байденнинг қайта сайланиши айниқса унинг ўғли Хантер Байден учун муҳим. Гап шундаки, шу йилнинг июнь ойида кичик Байден 2018 йилда қурол сотиб олаётганда унинг гиёҳванд моддаларни истеъмол қилгани ҳақида ёлғон баёнот берганликда айбдор, деб топилган. У 25 йилгача қамоқ жазоси ва 750 минг доллар жаримага тортилиши мумкин. Суд яқин тўрт ой ичида ҳукм чиқариши кутилмоқда.

Байденнинг пойгадан чиқишига яна ким қарши?

Унинг энг яқин иттифоқчилари ҳам Жо Байденни қўллаб-қувватлашлари ҳақида гапирди. Аввало, бу АҚШнинг собиқ президенти Барак Обама бўлиб, унинг даврида ҳозирги раҳбар вице-президент бўлиб ишлаган. «Ёмон баҳслар содир бўлади», деди у демократларни ўзларининг риторикасидан воз кечишга чақириб.

2016 йилда Демократлар партиясидан президентликка номзод сифатида Доналд Трампга ютқазган собиқ давлат котиби Ҳиллари Клинтон ҳам худди шундай баёнот билан чиқди.

Ниҳоят, у билан бирга қайта сайланмоқчи бўлган АҚШ вице-президенти Камала Харрис ҳам ўз раҳбарини қўллаб-қувватлади. «Ҳа, бошланиши секин бўлди, лекин кучли якунланди», деди у Жо Байденнинг баҳс-мунозарасини тасвирлаб, бу унинг энг яхши вақти эмаслигини мулойимлик билан қўшиб қўйди. Бироқ, Камала Харрис тез орада уларнинг жуфтлиги республикачиларни мағлуб этиши мумкинлигини ишонч билан эълон қилди.

Демократ донорлар нима деяпти?

АҚШ Демократик партиясининг донорлари орасида Жо Байден номзодини кўрсатиш мақсадга мувофиқлиги ҳақида шубҳалар пайдо бўлди.

«The New York Times» газетасининг ёзишича, хайриячилар ҳозирда амалдаги президентнинг хоҳишига қарамай, унинг ўрнига номзодни муҳокама қилмоқда. Шу билан бирга, улар аввал Байденнинг оиласи билан гаплашиб, уларни президент сайлов кампанияси учун энг яхши ҳолатда эмаслигига ишонтириши керак бўлади.

Байденнинг ўрнини ким эгаллаши мумкин?

Бундан олдинроқ ҳам оммавий ахборот воситаларида Жо Байден ўрнига турли номзодларнинг номи пайдо бўлган эди.

Аввало, вице-президент Камала Харрис номи янгради. «Тараққиёт учун маълумотлар» сўровига кўра, сайловчиларнинг қарийб 40 фоизи уни президентликка номзод сифатида кўришни хоҳлайди.

Потенциал ворислар орасида машҳур демократ губернаторлар калифорниялик Гевин Нюсом ва мичиганлик Гретхен Уитмар, транспорт вазири ва Жо Байденнинг 2020 йилги праймериздаги рақиби Пит Буттиги ва ҳатто собиқ Демократик президентнинг рафиқаси Мишел Обама ҳам бор. Қизиғи шундаки, Мишел хоним ҳам Барак Обама билан вақти-вақти билан ҳозирги президентнинг сайловолди тадбирларида қатнашмоқда.

Шу билан бирга, Жо Байден демократларнинг турли фракциялари томонидан қўллаб-қувватланадиган шахс сифатида кўрилади, бошқа номзоднинг кўрсатилиши эса кланлар ўртасида ўрнатилган мувозанатни бузиши мумкин. Бундан ташқари, қўллаб-қувватлаш нуқтайи назаридан, Жо Байденнинг барча муқобиллари Доналд Трампнинг рейтингларидан сезиларли даражада пастроқ ва шунинг учун ҳар қандай алмаштириш республикачилардан «қасос олиш» имкониятини оширади.