1991 йил 31 август — давлат мустақиллигимиз тикланган кунгача кечган ўн — ўн беш йиллик ва кейинги ўттиз уч йиллик каттагина муддатнинг ҳар бир бош босқич ҳамда воқеаларини яхши эслаймиз. Касбимиз тарихчи бўлгани туфайли уларни миллий борлиғимиз ва давлатчилигимиз тараққиёти орқали идрок этамиз, баҳолаймиз.

1991 йил кузигача олдинига орзудек туюлиб, совет империяси сўнгги йилларини бошдан кечираётгани аёнлашиб боргани сари қўл чўзиб етгудек маррага айланган истиқлол унга эришилгач ўзгача сифат касб этиб борди.

Кузакнинг илк кун ва ҳафталарида бутун онг ва вужудимизни, энди буёғи бари зўр бўлади — узоқ пайт озодликка ташна бўлиб келган миллатимиз меҳнаткаш ва истеъдодли, тез орада демократия, бозор иқтисодиёти тантана қилиб, дунёга чиқамиз, илғор давлатлар қаторидан ўрин оламиз, фаровон, мазмунли ва адолатли турмуш кечирамиз, деган ишонч қамраб олган эди.

Ўшанда раҳматли отамизнинг, тўғри, шундай бўлишини мен ҳам истайман, бироқ сен ўйлагандек осон кечмайди, деганлари ҳам бор гап.

Чиндан ҳам, 33 йил бирдек ўтгани йўқ. Тарих ҳукмига кўра ушбу жиддийгина, росмана таҳлиллари ҳали олдинда муддат икки босқичга ажралиб бўлганини ҳам инкор этиш мумкин эмас. Энг муҳими, мустақиллик унга ташналар учун неъматдек қабул қилинсада, аслида ўта машаққатли, қарама-қаршиликларга бой, гоҳ қувонтириб, гоҳ хафа қиладиган жараён — ҳуқуқ экан!

Бу ҳақдаги илк қарашларимизни «Миллий тикланиш» газетасида босилган «Мустақиллик демократияси» сарлавҳали мақоламизда баён этганимизга ҳам икки йили кам ўттиз йил бўлибди…

Ўшандан кейинги жуда мураккаб, баъзан тушуниб бўлмас паллаларда мустақилликнинг мустамлакачиликдан фарқи ва афзалликлари борасида шубҳали ўйларга ҳам борганимизни яшириб ўтирмаймиз. Миллат ўлароқ бошқа кимгадир бутунлай қарамликдан қутулиш, давлат мустақиллигини тиклаш бир иш, жамият — юртдошлар мустақиллиги бошқа бир иш экани ҳақидаги «ваҳимали» хулосаларимиз ҳам ўша пайтларда туғила бошлагани рост!

Демак, давлатчилик ўз йўлига, аммо миллиятчилик омили ҳам ўта муҳим ва зарур экан! Бошқача айтганда, гарчи ҳар қандай шароитда давлатчиликни ёқласакда, бироқ унинг негизи бўлмиш инсон — миллатни юзага чиқармай туриб, давлатни мустаҳкамлаб ҳам, тараққий эттириб ҳам бўлмас экан. Уч минг йиллик миллий давлатчилик ривожимиздаги энг ҳал қилувчи босқичлардан бири саналмиш Янги Ўзбекистон ушбу ҳақиқатнинг боқийлиги ва самаралилигини исботлади-қўйди!

Ҳеч бир шубҳасиз, Президентимиз Шавкат Мирзиёев номи ва хизматлари билан боғланган ва боғланадиган Янги Ўзбекистон нимадан бошланганини эслаш, эслатиш ҳам фарз, ҳам қарз.

Эркинлик, умуммиллий эркинликдан!

Ўша кезлари ижтимоий-иқтисодий аҳволимиз ўта танг бўлгани эндиликда бир ёмон тушга айланиб улгурди. Сиёсий вазият, айниқса, минтақамиздаги таранглик даражасини ҳам ҳозирда биров ё хотирлайди, ё йўқ. Аммо ўзбекнинг неча-неча авлоди ташна бўлган омил — эркинлик бугун биз баралла айтаётган янгиланишлар, ўзгаришлар даврини очиб берганини ҳеч ким инкор этолмайди. Агар келиб чиқиши арабча бўлмиш «мустақиллик» сўзи ўз эрки билан иш кўришни билдиришию, «ўзбек»нинг маъниси ҳам аслида шундайлигидан келиб чиқилса, 2016 йил кузида жамиятимизга инъом этилган бебаҳо куч ва бойликнинг аҳамияти янада ойдинлашиши муқаррар.

Демак, инсон эркига қурилган давлатчиликкина ўз вазифасини тўлақонли ва оқилона бажара олиши мумкин экан! Негаки, инсоннинг илк ва борлиқ ҳуқуқи унинг эркидир! Ўтган саккиз йиллик ўта қисқа вақт ичида миллий етакчимиз бошчилигида эришилган ва эришилаётган чиндан ҳам, тарихий ютуқларимиз — 3000 йиллик давлатчилик ривожимизда илк бор демократия босқичига ўтилгани, бозор иқтисодиёти тиклангани, илм-фан, таълим, соғлиқни сақлаш тизимларида адолат ўрнатилгани, мажбурий меҳнат — пахта қуллигидан қутулингани, сўз эркинлигига эришилгани, мусулмончилигимиз сақлаб қолингани, тарихий Турон — Марказий Осиё, Туркий дунё бирлиги таъминлагани, халқаро майдонда йўқотилган ўрнимиз қайтиб олинаётгани — барча-барчасининг булоқбошиси айнан шу тенгсиз омил билан боғлиқлигига қаттиқ ишонамиз!

Ҳа, мустақиллик эркинликдир!

Азамат ЗИЁ,

академик,

Олий Мажлис Сенати аъзоси,

ФА Тарих институти директори.