Illyustrativ foto

Sunʼiy intellektning jadal rivojlanishi davrida ham tarixchilarning roli tobora ortib boradi. Sababi, hech qanday algoritm oʻtmishdagi voqealarning hissiy va axloqiy chuqurligini qamrab olishga qodir emas. Bu fikrlarni Kornel universitetining fashistlar Germaniyasi tarixi boʻyicha mutaxassisi Yan Burslaff aytib oʻtdi.

Oʻz tadqiqotida olim ChatGPT 1995-yilda La Paz, Krakov va Konnektikutda kuzatilgan Xolokostdan omon qolganlarning guvohliklarini qanday takrorlashini tahlil qildi.

Maʼlum boʻlishicha, sunʼiy intellekt eng muhim tafsilotlarni oʻtkazib yuboradi. Misol uchun, yetti yoshli Luiza D.ning oʻlayotganda onasi bola “hech boʻlmaganda bir tomchi namlik” olishi uchun barmogʻini qanday kesib tashlagani haqidagi koʻrsatmasini ChatGPT chetlab oʻtgan.

“Agar sunʼiy intellekt hatto bu kabi sahnalarni — zamonaviy tarixdagi insoniyat azoblarining koʻlamini ham yetkaza olmasa, u yanada nozik hikoyalarni yetkazib beradi”, — deydi Burslaff.

Uning qoʻshimcha qilishicha, tarixchilar kerak, chunki ular tinglashlari va sharhlashlari mumkin. Sunʼiy intellekt faqat umumlashtirishi mumkin.

Tadqiqotchining taʼkidlashicha, ChatGPT kabi tizimlar kutilmagan istiqbollarni taqdim etishi mumkin, ammo ular tarixni soddalashtirishga intiladi, shu jumladan, Xolokost kabi fojialarni aniq, chiziqli hikoyaga qisqartirib boʻlmaydi.

“Algoritmlar silliq va tartibli, tarixchining vazifasi esa axloqiy vaznni saqlashdir”, — deydi olim.

Maqolada u jarohat, genotsid va tarixiy adolatsizlik mavzulari bilan ishlaydigan tadqiqotchilar va oʻqituvchilar uchun beshta tamoyilni belgilab berdi: asosiysi, tarixchilar “mashinalarga oʻxshamasliklari” kerak.

“Xavf ostida boʻlgan narsa nafaqat Xolokost xotirasi, balki barcha jamiyatlar algoritmlar asrida oʻzlarining oʻtmishlarini qanday eslab, qanday izohlashlaridir”, — deya xulosa qildi Burslaff.