Foto: Sun'iy intellekt

“Cell” jurnalida chop etilgan tadqiqot qanday qilib qoʻngʻizlar oʻzlarining biokimyoviy laboratoriyasini rivojlantirish orqali Yerni zabt etishganiga oid tadqiqot chop etildi.

Tadqiqotga koʻra, qoʻngʻizlar evolyutsiya jarayonida oʻziga xos muvaffaqiyatga erishgan jonzotlardir. Ayniqsa, stafilin qoʻngʻizlarining “tergal bezlari” deb ataluvchi tuzilmasi ularning kimyoviy himoya mexanizmini shakllantirgan. Bu oʻzgarishlar ularga turli ekologik sharoitlarga moslashish va bugungi kunda 66 mingdan ortiq tur bilan butun dunyoga tarqalish imkonini berdi.

Stafilin qoʻngʻizlari boshqa qoʻngʻizlardan farqli ravishda oʻzining qattiq qanot qoplamasini yoʻqotgan va koʻproq yirtqich hayot tarziga moslashgan. Ularning “tergal bezlari” kimyoviy moddalarni ishlab chiqarib, dushmanlardan himoyalanishda yordam beradi. Bu bezlar orqali qoʻngʻizlar xavfli benzoquinon moddasini ishlab chiqaradi, uni erituvchi suyuqlik bilan aralashtirib, dushmanlarga qarshi qoʻllaydi.

Kaliforniya Texnologiya Instituti olimlari olib borgan tadqiqotlar, ayniqsa, qoʻngʻizlarning genetik mexanizmlariga eʼtibor qaratdi. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, bu bezlarning genetik asoslari taxminan 100 million yil oldin shakllangan. Ularning evolyutsiyasi oʻziga xos yangi genlarning paydo boʻlishi va eski genlarning yangi vazifalarni bajarishga moslashishi bilan bogʻliq.

Qoʻngʻizlarning kimyoviy himoya mexanizmi oʻsimliklarning oʻz zaharlarini saqlash usuliga oʻxshaydi. Ular zaharni shakarga bogʻlash orqali xavfsiz saqlashadi va faqatgina dushmanlarga qarshi foydalanishda uni faollashtiradi. Bu mexanizm qoʻngʻizlarning ekologik diversifikatsiyasini yanada kengaytirgan.

Qoʻngʻizlarning kimyoviy laboratoriyasi turli yashash joylariga moslashish imkonini beradi. Baʼzi qoʻngʻizlar boshqa hasharotlar feromonlariga taqlid qilish yoki hatto oʻrmalab yuruvchi hasharotlar koloniyalarida yashash uchun kimyoviy moddalardan foydalanadi. Masalan, bir guruh qoʻngʻizlar chumolilarning agressivligini pasaytiradigan moddalar ishlab chiqarib, ularning uyida tinch yashaydi.

Ajoyib tomoni shundaki, ayrim qoʻngʻizlar vaqt oʻtib, bu bezlardan butunlay voz kechgan. Masalan, armiyadagi chumolilar koloniyalariga toʻliq moslashib olgan qoʻngʻizlarda bu bezlarning evolyutsiya jarayonida funksiyasi yoʻqolgan. Bu shuni koʻrsatadiki, uzoq davom etgan biologik oʻzgarishlar ham baʼzi holatlarda qayta soddalashtirilishi mumkin.

Mazkur tadqiqot qoʻngʻizlarning muvaffaqiyati nafaqat ularning biologik moslashuvi, balki genetik va kimyoviy innovatsiyalarga asoslanganligini yana bir bor tasdiqladi. Ushbu kashfiyot kelajakda boshqa jonzotlarning ekologik moslashuv mexanizmlarini tushunishda muhim ahamiyat kasb etadi.