Фото: Sun'iy intellekt

«Cell» журналида чоп этилган тадқиқот қандай қилиб қўнғизлар ўзларининг биокимёвий лабораториясини ривожлантириш орқали Ерни забт этишганига оид тадқиқот чоп этилди.

Тадқиқотга кўра, қўнғизлар эволюция жараёнида ўзига хос муваффақиятга эришган жонзотлардир. Айниқса, стафилин қўнғизларининг «тергал безлари» деб аталувчи тузилмаси уларнинг кимёвий ҳимоя механизмини шакллантирган. Бу ўзгаришлар уларга турли экологик шароитларга мослашиш ва бугунги кунда 66 мингдан ортиқ тур билан бутун дунёга тарқалиш имконини берди.

Стафилин қўнғизлари бошқа қўнғизлардан фарқли равишда ўзининг қаттиқ қанот қопламасини йўқотган ва кўпроқ йиртқич ҳаёт тарзига мослашган. Уларнинг «тергал безлари» кимёвий моддаларни ишлаб чиқариб, душманлардан ҳимояланишда ёрдам беради. Бу безлар орқали қўнғизлар хавфли бензоқуинон моддасини ишлаб чиқаради, уни эритувчи суюқлик билан аралаштириб, душманларга қарши қўллайди.

Калифорния Технология Институти олимлари олиб борган тадқиқотлар, айниқса, қўнғизларнинг генетик механизмларига эътибор қаратди. Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, бу безларнинг генетик асослари тахминан 100 миллион йил олдин шаклланган. Уларнинг эволюцияси ўзига хос янги генларнинг пайдо бўлиши ва эски генларнинг янги вазифаларни бажаришга мослашиши билан боғлиқ.

Қўнғизларнинг кимёвий ҳимоя механизми ўсимликларнинг ўз заҳарларини сақлаш усулига ўхшайди. Улар заҳарни шакарга боғлаш орқали хавфсиз сақлашади ва фақатгина душманларга қарши фойдаланишда уни фаоллаштиради. Бу механизм қўнғизларнинг экологик диверсификациясини янада кенгайтирган.

Қўнғизларнинг кимёвий лабораторияси турли яшаш жойларига мослашиш имконини беради. Баъзи қўнғизлар бошқа ҳашаротлар феромонларига тақлид қилиш ёки ҳатто ўрмалаб юрувчи ҳашаротлар колонияларида яшаш учун кимёвий моддалардан фойдаланади. Масалан, бир гуруҳ қўнғизлар чумолиларнинг агрессивлигини пасайтирадиган моддалар ишлаб чиқариб, уларнинг уйида тинч яшайди.

Ажойиб томони шундаки, айрим қўнғизлар вақт ўтиб, бу безлардан бутунлай воз кечган. Масалан, армиядаги чумолилар колонияларига тўлиқ мослашиб олган қўнғизларда бу безларнинг эволюция жараёнида функсияси йўқолган. Бу шуни кўрсатадики, узоқ давом этган биологик ўзгаришлар ҳам баъзи ҳолатларда қайта соддалаштирилиши мумкин.

Мазкур тадқиқот қўнғизларнинг муваффақияти нафақат уларнинг биологик мослашуви, балки генетик ва кимёвий инновацияларга асосланганлигини яна бир бор тасдиқлади. Ушбу кашфиёт келажакда бошқа жонзотларнинг экологик мослашув механизмларини тушунишда муҳим аҳамият касб этади.