15 август — Ҳиндистон Республикаси Мустақиллиги куни. Дўст давлат ва яқин ҳамкоримиз бўлган ушбу мамлакат мустақиллигининг ўз тарихи бор ва мазкур сана ҳар бир ҳиндистонлик учун ниҳоятда қадрлидир.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Ҳиндистон Мустақиллиги куни муносабати билан Бош вазир Нарендра Модига табрик йўллаб, Ҳиндистон халқини миллий Мустақиллик байрами билан қизғин қутлаб, самимий тилакларини изҳор қилди.

Қайд этиш керак, Ўзбекистон ва Ҳиндистон ўртасидаги яқин дўстлик муносабатлари узоқ тарихга бориб тақалади. Кўп асрлик дўстлик алоқалари анъаналарига содиқ ҳолда, бугунги кунда икки мамлакат давлатлараро шерикликни сифат жиҳатидан янги даражага олиб чиқишдан ўзаро манфаатдор эканини намоён этмоқда.

Бу борада ўзаро алоқалар сўнгги бир неча йил ичида янги чўққиларга кўтарилгани, аввало, икки давлат раҳбарлари ўртасида йўлга қўйилган мунтазам ва изчил сиёсий мулоқот икки томонлама муносабатларнинг равнақи учун мустаҳкам замин яратаётгани алоҳида қайд этилган.

Хусусан, Президент Шавкат Мирзиёевнинг 2018 йил октябрь ойида Ҳиндистонга давлат ташрифи натижасида турли устувор соҳалардаги ҳамкорликка оид 20 та ҳужжат имзолангани муносабатларимизда янги саҳифа очгани, 2019 йил январь ойида яна шу мамлакатга ташриф буюриб, «Жўшқин Гужарат» глобал сармоявий саммитида бош меҳмон сифатида иштирок этгани, 2020 йил декабрь ойида Ўзбекистон Президенти ва Ҳиндистон Бош вазири ўртасида бўлиб ўтган виртуал саммит икки томонлама алоқалар ривожида муҳим босқич бўлди. Шунингдек, ўзаро манфаатли ҳамкорлик доирасида турли соҳа ва даражадаги делегациялар мулоқоти самарали йўлга қўйилган.

2020 йилда пандемия билан боғлиқ чекловлар жорий қилинган оғир ва синовли даврларда Ўзбекистон ҳам, Ҳиндистон ҳам ўта муҳим ва зарур фармацевтика маҳсулотлари ва тиббий асбоб-ускуналардан ташкил топган инсонпарварлик юклари орқали бир-бирига дўстона ёрдам қўлини чўзди.

Бугунги кунда икки мамлакат ўртасида қулай савдо режими амал қилмоқда. Ўртадаги йиллик товар айирбошлаш ҳажми 440 миллион АҚШ долларидан ошади. Савдо ва сармоявий соҳаларда икки томонлама ҳамкорликни янада мустаҳкамлаш борасида фойдаланилмаган улкан салоҳият мавжуд. Бугунги кунда Ўзбекистонда Ҳиндистон капитали иштирокидаги 330 га яқин корхоналар, жумладан, 100 фоизлик Ҳиндистон капиталига асосланган 220 та муассаса фаолият кўрсатмоқда.

Айни вақтда Ўзбекистон олий ўқув юртлари Ҳиндистоннинг 10 дан ортиқ университети, илмий-тадқиқот муассасаси ва маркази билан самарали ҳамкорлик қилиб келмоқда. Хусусан, илм-фан соҳасида Ўзбекистон Фанлар академиясининг бир қанча илмий-тадқиқот ташкилотлари Деҳли, Мумбай ва Пуна шаҳарларидаги академик марказлар билан алоқаларни йўлга қўйган ва қўшма илмий лойиҳаларни амалга оширмоқда. Деҳлидаги Жомия Миллия Исломия ва Жавоҳарлал Неру университетларида ўзбек тили курслари йўлга қўйилган. 2019 йилда Ҳиндистоннинг Амити ва Шарда университетларининг филиаллари Тошкент ва Андижон шаҳарларида ўз фаолиятини бошлади. 2021 йил декабрь ойида эса Жиззах вилоятида Самбҳрам технология институтининг янги кампуси очилди. Ҳозирда Ҳиндистоннинг бошқа қатор етакчи университетлари Ўзбекистоннинг турли ҳудудларида ўз филиалларини ташкил этиш устида иш олиб бормоқда.

«Дунё – ягона оила»

Маниш ПРАБХАТ,

Ҳиндистоннинг Ўзбекистондаги Фавқулодда ва мухтор элчиси:

— Ҳиндистон Мустақиллигининг 75 йиллиги муносабати билан «Халқ сўзи» газетасининг барча ўқувчиларини чин дилдан табриклайман ҳамда Ўзбекистон Ҳукумати ва халқига Ҳиндистонга кўрсатилаётган дўстлик ва ҳамкорлик учун миннатдорлик билдираман. Ҳиндистон 1947 йил 15 августда мустақилликка эришди ва ўшандан бери ўз халқининг тараққиёт йўлидан борди, миллий хавфсизлигини мустаҳкамлаб, мамлакатда илмий-техника тараққиётини рағбатлантирди. Жаҳон миқёсида Ҳиндистон тинчлик ва барқарорликни таъминлаш ва «Васудҳаива Кутумбакам», яъни «Дунё — ягона оила» руҳига мувофиқ глобал ҳамкорликни ривожлантириш сиёсатини олиб борди.

Ҳиндистон ва Ўзбекистон ўртасидаги стратегик шериклик муносабатлари сўнгги йилларда, айниқса, Бош вазир Нарендра Моди Жаноби Олийларининг 2015 ва 2016 йилларда Ўзбекистонга ва Президент Шавкат Мирзиёев Жаноби Олийларининг 2018 ва 2019 йилларда Ҳиндистонга ташрифлари билан мустаҳкамланди. Икки давлат раҳбарлари 2020 йилда виртуал саммит ўтказдилар. Ҳиндистон ва Ўзбекистон кенг кўламли кўп томонлама ҳамкорликка эга, жумладан, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти, «Ҳиндистон — Марказий Осиё» саммити ва Шанхай ҳамкорлик ташкилоти платформаларида. Ишончим комилки, ҳар бир ҳиндистонлик ва ҳар бир ўзбекистонлик ҳамкорлиги билан Ҳиндистон — Ўзбекистон дўстлик ва шериклик муносабатлари янада гуллаб-яшнайди.

Кучли демократия ва плюралистик жамият

А. Р. ГАНШЯМ,

Ҳиндистоннинг Жазоирдаги элчиси ва Ҳиндистоннинг Нигериядаги
Олий комиссари бўлиб хизмат қилган истеъфодаги дипломат:

— Милодий икки минг йиллик давомида Ҳиндистон дунёдаги ишлаб чиқаришнинг учдан бир қисмини ташкил этган энг йирик иқтисодиётга эга давлат бўлиб келди. Aрхеологик далиллар қадимги Ҳиндистоннинг Ҳинд водийси цивилизацияси келиб чиқишининг милоддан аввалги 5 минг йиллик тарихини айтиб беришга қодир. Ўрта асрларда ҳам Ҳиндистон соҳибқирон императорлар даврида миллионлаб милларга ёйилган бир неча улкан империялар ва буюк цивилизациялар гувоҳи бўлган.

Ўтган минг йилликнинг сўнгги чорагига келиб, Ҳиндистон XVIII-XIX асрларда Шарқий Ҳиндистон компаниясининг таъсири остида қолди. Кейинчалик, 1857 йилда сепой қўзғолони инглизларни Ҳиндистонни тўқсон йил давомида тўғридан-тўғри Британия империясига бўйсундиришга мажбур қилди. Шундай қилиб, қарийб икки аср давомида Ҳиндистон Буюк Британияга боғланиб, фақат Британия империясининг манфаатларига хизмат қилди. Инглизлар босиб олган, назорат қилган ва улардан катта фойда кўрган барча колониялардан Ҳиндистон энг катта ҳамда энг бой бўлган ва кўпинча (Британия) тожидаги Марварид деб номланган.

Ниҳоят Ҳиндистонни тарк этишдан олдин инглизлар Ҳиндистон яриморолини уч қисмдан — Ҳиндистон, ҳарбий Покистон ва Шарқий Покистондан икки мамлакатга бўлишди. Ўша пайтда Ҳиндистон аҳолиси 330 миллион кишини ва ЯИМ 2,7 триллион долларни ташкил этган — бу дунё ялпи ички маҳсулотининг 3 фоизига тенг дегани. Икки минг йилликнинг аксарият қисмида дунё ишлаб чиқаришининг учдан бир қисмини ташкил этган мамлакат мустамлакачилар томонидан кучсизлантирилган.

Эришилган ютуқлар

Ҳиндистон мустақилликка эришгандан бери Гангада кўп сув оқмоқда. 1950-51 йилларда қишлоқ хўжалиги, саноат ва хизмат кўрсатиш соҳасининг Ҳиндистон ЯИМга қўшган ҳиссаси мос равишда 56 фоиз, 15 фоиз ва 9 фоизлик кўрсаткичда бўлди.

Қишлоқ хўжалигида энг кўп ишчи кучи 72 фоизни ташкил этади, ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш соҳалари эса мос равишда 10 фоиз ва 18 фоиз иш ўринларини таъминлайди. Бугунги кунда хизмат кўрсатиш йўналиши Ҳиндистон ЯИМнинг 54 фоизига етди. Саноат ва қишлоқ хўжалиги мос равишда 25,92 фоиз ва 20,19 фоиз билан кейинги ўринларни банд қилган.

Мустақиллик арафасида ўртача умр кўриш 32 йил эди. Ҳозир у 70 ёшга етди. 1950 йилда Ҳиндистонда болалар ўлими коэффициенти 1000 тирик туғилишга 145,6 ни ва 1940 йилларда оналар ўлими даражаси 2000/100000 тирик туғилишни ташкил этди, бу 1950 йилларда 1000 га камайди. Мамлакат бўйлаб атиги 50.000 шифокор бор эди ва бирламчи тиббий ёрдам марказлари сони 725 тадан ошмасди.

Бугунги кунда болалар ўлими 1000 туғилишга 27,7 ни ва оналар ўлими даражаси 100000 га 103 ни ташкил қилади. Шифокорлар эса 1,2 миллиондан ортиқ. 2021 йил 8 декабрь ҳолатига кўра, мамлакатда 54,618 ёрдамчи соғлиқни сақлаш маркази, 21,898 бирламчи тиббий ёрдам маркази ва 4,155 шаҳар бирламчи тиббий ёрдам маркази мавжуд. Мамлакатда 70 минггача давлат ва хусусий касалхоналар бор. 2022 йил 5 апрель ҳолатига кўра ҳукуматнинг рақамли Ҳиндистон ташаббуси доирасида бутун мамлакат бўйлаб ташкил этилган 748 электрон шифохонани ҳисобга олмаганда Ҳиндистонда 117,771 “Aюшман Бҳарат» соғлиқни сақлаш ва соғломлаштириш марказлари мавжуд.

Таълимга келсак, инглизлар Ҳиндистонни тарк этганда 498 та коллеж ва 27 та университетни ҳисобга олмаганда, 210 мингта бошланғич мактаб, 13600 та ўрта мактаб мавжуд эди. Бугунги кунда мамлакатда 1,6 миллионта мактаб, 42 343 коллеж ва мингта университет бор. 250 миллиондан ортиқ ўқувчилар мактабга боради ва бизнинг университетларимизда 40 миллионга яқин талабалар таҳсил олади.

Ҳиндистон ҳалокатли COVID-19 пандемиясидан омон қолди ва унинг иқтисодиёти 2020-2021 молия йилида 7,3 фоизга камайди. Ушбу пасайиш бошқа йирик иқтисодиётларга қараганда пастроқ бўлганлиги тасалли бериши мумкин. Мавжуд сўнгги ҳисоб-китобларга кўра, 2021-2022 йилларда ЯИМнинг ўсиш суръати 8,7 фоизни ташкил этади.

Ҳиндистон буюк миллат сифатида демократиянинг кучи ва барқарорлиги, қонун устуворлиги ҳамда дин, тил, маданият, иқлим, тарих, география ва бошқалар нуқтаи назаридан ўз аҳолисининг ҳайратланарли хилмахиллиги билан ажралиб туради.

Келажак истиқболлари

Таҳлилчи Ручир Шарма томонидан сўнгги ўн йил ичида Ҳиндистон иқтисодиёти бўйича ўтказилган охирги тадқиқот бир нечта ҳаяжонли кашфиётларни ўз ичига олади. 2011 йилда Ҳиндистонда жами бойлиги 256 миллиард AҚШ долларини ташкил этган 55 миллиардер бор эди, бу ўша пайтда Ҳиндистон ЯИМнинг 13,5 фоизига тенг эди. Ўн йил ўтгач, 2021 йилда Ҳиндистонда миллиардерлар сони 140 нафарга етди, уларнинг умумий бойлиги 596 миллиард AҚШ долларидан иборат бўлиб, бу ЯИМнинг 19,6 фоизига тенг.

Шарманинг қўшимча қилишича, уларнинг 110 таси сўнгги ўн йил ичида бойиган янги миллиардерлардир. Мустақиллик даврида Ҳиндистон дунёдаги олтинчи йирик иқтисодиётга эга давлат эди. 2021 йилда Ҳиндистон аҳолиси тўрт баравар кўпайганлигини ҳисобга олсак, худди шу позицияни сақлаб қолиши бу кичик ютуқ эмас.

Юқорида айтилганларга қарамай, бўшашмаслик керак, чунки Ҳиндистонда ҳали ҳам аҳолининг катта қисми қашшоқлик чегарасида яшайди, яъни Жаҳон банкининг ҳисоб-китобларига кўра, 140 миллион киши — аҳолининг 10 фоизини ташкил қилади.

Aгар Ҳиндистон ўз инфратузилмасини яратиш ва мустаҳкамлаш йўлида давом этса, жамиятнинг ҳамжиҳатлиги ва уйғунлигини сақлаб қолса, сиёсатни ишлаб чиқиш ва амалга оширишда кўзда тутилган изчилликни барқарорлаштирса, келгуси авлодларга порлоқ келажак таъминлаб берилиши мумкин.

Тараққиёт йўлидаги шерикликка оид ёндашув

Гуржит СИНГХ,
истеъфодаги дипломат:

— Ресурсларнинг дастлабки чекловларига қарамай, Ҳиндистон 1947 йилда мустақилликка эришгандан сўнг дарҳол ривожланиш тажрибаси ва техник билимларини бошқа мамлакатлар билан баҳам кўришни бошлади. Бу стипендиялар ва салоҳиятни ошириш дастурлари билан бошланиб, кейинчалик институционал қурилишга қадар давом этди.

Ҳиндистоннинг ривожланиш бўйича ҳамкорлик модели шерик мамлакатларнинг талабларига жавоб берадиган ва молиявий жиҳатдан мумкин бўлган ечимларни тақдим қиладиган тарзда ташкил этилган. Мамлакатнинг ривожланиш бўйича шериклигининг асосий воситалари кредит линиялари, грант ёрдами, кичик ривожланиш лойиҳалари, техник маслаҳатлар, табиий офатларда кўмак бериш ҳамда инсонпарварлик ёрдами ва Ҳиндистоннинг техник ҳамда иқтисодий ҳамкорлик дастури орқали салоҳиятни ошириш дастурлари ҳисобланади.

Яқинда Африкада ўтказилган тадқиқотда ITEC турли хил ривожланиш ҳаракатлари орасида энг яхши рейтингга эга бўлди. ITEC Ҳиндистоннинг тараққиёт бўйича ўз тажрибасини ва бошқа ривожланаётган мамлакатлар билан бўлишиш учун ўсиб бораётган ютуқларни ўртоқлашди.

Ҳиндистон дунё ва қўшни мамлакатларга мураккаб шароитларда ёрдам қўлини чўзмоқда. Непалда Ҳиндистон автомобиль йўлларини қурди, қишлоқларни электрлаштирди, манзилларни ичимлик суви билан таъминлади ва мамлакатнинг энергия салоҳиятини оширди. Яқинда ҳукуматимиз Шри-Ланка аҳолисига ёнилғи, озиқ-овқат ва дори-дармонлар билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилиш учун тахминан 3,8 миллиард доллар ёрдам кўрсатди. Африкадаги Пан-Африка электрон тармоғи лойиҳаси 2009 йилдан 2019 йилгача телетиббиёт ва масофавий таълим воситалари билан таъминлаш мақсадида 47 мамлакатни қамраб олган энг йирик лойиҳа эди. Энди у кейинги рақамли босқичга ўтди. Ҳиндистон — Африка форуми саммитлари Ҳиндистоннинг ривожланиш бўйича шериклиги учун янги парадигмани яратди ва молиялаштиришни бир неча миллиард долларга оширди.

Ҳиндистон Жануби-Шарқий Осиё мамлакатлари интеграцияси ташаббуси доирасида бир нечта лойиҳаларга ўз ҳиссасини қўшди, шунингдек, Камбоджа, Мянма, Лаос ва Ветнамдаги камбағалликни камайтиришга ёрдам берган лойиҳаларни қўллаб-қувватлади.

Иқтисодиёт ўсиб бориши билан Ҳиндистон имкониятлари ошди, Африка ва Осиё давлатларига ёрдам дастурларини кенгайтирди.

75 йиллик прогрессив Ҳиндистон

Анил ТРИГУНАЯТ,

Ҳиндистоннинг Иордания, Ливия ва Малтадаги собиқ элчиси:

— 75 йилдан буён мустақил Ҳиндистон улкан ютуқларга эришди. Бу ютуқлар диққатга сазовор. Зеро, мамлакат инсониятнинг 1/6 қисмини мустамлакачилик зулмидан озод қилиш каби катта қийинчиликка дуч келган. Бинобарин, асосий муаммолар орасида ижтимоий-иқтисодий ривожланиш ва таълим ҳамда саноатни равнақ топтириш орқали давлат қурилиши, қашшоқликни йўқ қилиш, қурғоқчилик даврида озиқ-овқат билан ўзини ўзи таъминлашга уринган бир пайтда мустамлака хўжайинлари Гандининг зўравонликсиз ҳаракатлари билан мустамлака занжирларини олиб ташлашга мажбур бўлган халқни иккига бўлишган. Бу эса муаммони янада мураккаблаштирди, чунки дунё совуқ уруш мухолифларига ва Ҳиндистон аъзо бўла олмайдиган блок сиёсатига бўлинган эди.

Алалоқибат, Ҳиндистон нафақат мустамлака қилинган кўплаб мамлакатларни қўллаб-қувватлади ва озод қилишда ёрдам берди, балки миллий манфаатлар ҳамда тинчлик ва тараққиётга хизмат қилиш учун, айниқса, ривожланаётган ҳамда ривожланмаган дунё учун, қўшилмаслик ҳаракати шаклида янада адолатли куч билан учинчи йўлни яратди. У халқаро форумларда мазлумларнинг ҳуқуқлари учун курашчига айланди, шу билан бирга, масъул халқаро субъект овози сифатида ўз мажбуриятларини бажарди.

Ҳиндистоннинг ташқи сиёсати янада қатъиятли ва ишончли бўлиб, бенуқсон обрўга эга бўлди, чунки мамлакат қадриятларга асосланган ташқи сиёсатни олиб боради, глобал фаровонликка мос келадиган ўз миллий манфаатларини ҳимоя қилиш учун стратегик мухторият томонидан аниқ бошқарилади ва дунё саҳнасида ақлнинг овозига айланади. Ҳиндистон БМТ Хавфсизлик Кенгашида энди музокаралар столида ўтиришни талаб этмайди, балки ўз ваколатлари асосида даъво қилади.

Шу билан бирга, Ҳиндистон ривожланаётган ва ривожланмаган мамлакатлар номидан, вакциналарга интеллектуал мулк ҳуқуқларидан воз кечиш ёки ЖСТнинг балиқчилик ва қишлоқ хўжалиги бўйича музокараларида ҳамда кўп томонлама институтларни ислоҳ қилишда етакчи роль ўйнашда давом этмоқда.

Ҳиндистон, шунингдек, иқлим ўзгаришига қарши курашда биринчи ўринда туради. Халқаро Қуёш альянси, табиий офатларга чидамли инфратузилма коалицияси ва «ягона Сайёра — ягона соғлиқ» — бу Ҳиндистоннинг глобал ҳамжамият билан биргаликда ва глобал ҳамжамият учун бошлаган ташаббуслари, чунки у табиий офатлардан пандемиягача бўлган инқирозларда биринчи жавобгар бўлди. БМТ Низомининг кўп қирралилиги ва устунлигига аниқ эътибор қаратган ҳолда, Ҳиндистон ўзининг ташқи ва хавфсизлик сиёсатини қадр-қиммат ва ишонч билан олиб боради, БРИКС, ШҲТ, «катта йигирмалик» ва Ҳинд — Тинч океани иқтисодий тузилиши каби турли гуруҳларнинг турфа шериклари билан ўзаро алоқада.

Ҳиндистоннинг «Аатманирбҳарта» томон ҳаракати
(«Ўз ўзини таъминлаш 2.0»)

Моҳан КУМАР,

Ҳиндистоннинг собиқ элчиси, академик:

— 2020 йил май ойида Ҳиндистон Бош вазири Моди мамлакатни, фақат ўзига таянган давлат сифатида ташкил этишга чақирган. «Аатманирбҳарта»нинг тахминий таржимаси, шубҳасиз, «ўзига ишониш» деган маънони англатсада, бу Ҳиндистон мустақиллигининг дастлабки йилларида етмишинчи ва саксонинчи йилларга қадар ишонган ва амалда бўлган ўзини ўзи таъминлаш тури эмас. Бу, албатта, автаркия ёки ичкарига назар солиш ҳам эмас. Бу, шубҳасиз, импортни тўхтатиш ва ҳар бир маҳсулотни уйда ишлаб чиқаришни ҳам англатмайди. «Аатманирбҳарта»ни «ўзига суянган мамлакатнинг иккинчи версияси» деб ўйлаш янада оқилона бўлиши мумкин.

Бош вазир «Аатманирбҳарта» бешта устунга таянишини айтди: иқтисодиёт, инфратузилма, технология, демография ва талаб. Нарендра Моди «Аатманирбҳарта»нинг маъносини тушунтириб, Ҳиндистонни глобал таъминот занжирларида иштирок этишга тайёрлаш кераклигини ва бу Ҳиндистон ютқазиши мумкин бўлмаган «жанг» эканлигини айтди.

Россия ва Украина билан боғлиқ вазият нафақат Европага, балки ривожланаётган ва кам ривожланган мамлакатларга ҳам катта таъсир кўрсатди. Хусусан, озиқ-овқат, энергия ва маҳсулот нархларига салбий таъсир қилди. Айниқса, буғдой танқислиги Африка ва Яқин Шарқда сезиларли рўй бериши кутилмоқда.

Бундай пайтда Ҳиндистоннинг улкан аҳолиси учун озиқ-овқат хавфсизлиги ҳақидаги позицияси қониқарли эканлигини англаш катта ютуқдир. Бу «Ўз-ўзини таъминлаш 2.0»нинг яна бир намойиши. Дарҳақиқат, Ҳиндистон нафақат миллий дастури орқали 800 миллион фуқаросига буғдой ва ясмиқни тарқатибгина қолмай, балки буғдойни муҳтож бўлган кам даромадли мамлакатларга камтарона экспорт қила олди. «Аатманирбҳарта» яна ўз самарадорлигини кўрсатди.

Космик технологиялар салоҳиятидан унумли фойдаланмоқда

П. С. РАГАВАН,

«Вивекананда» халқаро жамғармасининг фахрий аъзоси, собиқ дипломат:

— Жорий йилнинг 11 июнида Ҳиндистон Бош вазири Нарендра Моди Ҳиндистон миллий космик ёрдам ва авторизация марказининг штаб-квартирасини очди. Бу Ҳиндистон ҳукумати томонидан миллий космик йўналишда хусусий секторнинг иштирокини рағбатлантириш, шу пайтгача ҳукумат идораси — Ҳиндистон космик тадқиқотлар ташкилоти томонидан тўлиқ эгалик қилган космик ресурслар, маълумотлар ва воситалардан фойдаланиш имкониятини таъминлаш учун бошланган ислоҳотларни амалга оширишда муҳим қадам бўлди.

Марказ сунъий йўлдошларни яратиш ва учириш ҳамда космик хизматларни кўрсатиш бўйича хусусий корхоналар фаолиятига рухсат берувчи ва назорат қилувчи мустақил ягона дарча агентлиги. Велосипедни қайта ихтиро қилмаслик учун ISRO технологияси ва тажрибасини бепул ёки ўртача нархларда алмашиш учун мос механизмларни ишлаб чиқади. ISRO — капитал талаб қиладиган юқори технологияли объектлар хусусий корхоналарга фойдаланиш учун тақдим этилади. Мухтасар айтганда, Ҳиндистон ҳукумати IN-SPACe ёрдамида хусусий саноат учун қулай сиёсат ва қулай тартибга солиш муҳити билан тенг шароитларни таъминлайди.

Сўнгги ўн йилликларда Ҳиндистоннинг космик саноати ривожланиш даврининг кўп қисмида қийин муҳитда (санкциялар, экспорт назорати, технологияни рад этиш) сезиларли ютуқларга эришди. ISRO турли соҳаларда космик хизматлар ва иловалар учун кенг қамровли технологияларни ишлаб чиқди. У мустақил равишда стратегик аҳамиятга эга бўлган мураккаб технологияларни яратди. Компания юқори тармоқли кенглиги билан алоқа қилиш, геотасвирларни олиш ва Ерни юқори аниқликда кузатиш учун сунъий йўлдошларни ишлаб чиқади, қуради ва ишга туширади ҳамда Ҳиндистоннинг мустақил автоном навигация сунъий йўлдош тизимини (“Navic”) бошқаради. Илмий тадқиқотлар ва ишланмалар соҳасида Ҳиндистон космик дастури баъзи жиҳатдан ривожланган космик давлатлардан олдинда.

Жаҳон космик саноати бугунги кунда қарийб 400 миллиард доллар даромад келтирмоқда. Прогнозларга кўра, бу кўрсаткич 2040 йилга бориб 1 триллион доллардан ошади ва 2050 йилда эса 2,7 триллион долларга етади. Ушбу ўсиш янги автоматлаштириш ва миниатизация технологияларига бўлган талабнинг ортиши билан боғлиқ бўлиб, харажатларни ва вақтни тежаш ҳамда сифатни яхшилашга олиб келади.

Космик технологиялар аллақачон кенг тарқалган ва янада мураккаб версиялар уларнинг имкониятларини бунданда кенгайтиради, чунки янги авлод тармоқлари ва илғор сунъий йўлдош навигация хизматларига тезроқ уланиш ва юқори аниқликдаги тасвирларни тақдим этиш орқали боғланишни яхшилайди. Илон Маскнинг “SpaceX” ва Жефф Безоснинг “Blue Origin«идан ташқари, кенг кўламли космик хизматларни таклиф қилувчи ривожланаётган хусусий космик саноат пайдо бўлди.

Махсус алоқа имкониятларига, шунингдек, Ерни кузатиш иловаларига талаб тез суръатлар билан ўсиб бормоқда. Йирик корпорациялар ўзларининг сунъий йўлдошларига сармоя киритишга тайёр ва шу билан келажакдаги эҳтиёжлари учун ўз имкониятларини тақдим этади. Парвоз ва денгиздаги кенг полосали уланиш каби янги дастурлар, шунингдек, “Digital India” ва “Bharatnet” каби ҳукумат ташаббуслари Ҳиндистоннинг сунъий йўлдош бозоридаги компаниялар учун янги имкониятлар яратмоқда. ЭО технологиясининг ривожланиши билан тоғ-кон компаниялари ўзларининг дала ускуналарини сунъий йўлдошли аналитик ва мониторинг воситалари билан алмаштиришлари мумкин.

Ракета ишлаб чиқаришни тижоратлаштиришда биринчи муҳим қадам “Hindustan Aeronautics Limited” давлат корхонаси ва “Lorsen & Toubro” хусусий компаниясидан ташкил топган консорциумга 103 миллион долларга бешта “Polar Satellite” (ПСЛВ) ракеталарини ишлаб чиқариш бўйича шартнома бериш билан амалга оширилди.

Сунъий йўлдош тасвирлари учун Ерни кузатиш маълумотлари ҳам етарли даражада таъминланмаган бозор ҳисобланади, чунки ҳозиргача қоидалар мижозлар талаб қиладиган маълумотлар фақат ISRO орқали келишини буюрган. Шунга қарамай, ISRO имкониятлари деярли бутунлай ҳукумат ва унинг муассасалари эҳтиёжларини қондириш учун ишлатилади. Бошқа фойдаланувчиларнинг талабини қондириш учун у маълумотларни импорт қилади ва қайта сотади, бу эса уни қимматроқ қилади.

Янги сиёсат хусусий ва эксплуатация қилинадиган космосга асосланган масофадан зондлаш тизимларига Ҳиндистон ва ундан ташқарида операцияларни амалга оширишга имкон беради. 2029-2030 йилларга бориб Ҳиндистонда геоспатиал маълумотларга талаб қарийб 12 миллиард долларга кўтарилиши кутилмоқда. Яқинда ҳукумат мамлакатнинг геоспатиал экотизимини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш чораларини кўрди. У географик маълумотлар ва хариталарни йиғиш, яратиш, тарқатиш, сақлаш ва/ёки рақамлаштириш учун лицензия ёки олдиндан рухсат олиш талабини бекор қилди. Бу юқори аниқликдаги маълумотлар ва уларнинг иловалари нархини сезиларли даражада пасайтириш орқали қуйи оқим дастурларининг ўсишига туртки беради.

Космик технологиялар омбори сифатида ISRO уларни Ҳиндистон саноати билан алмашишда ҳал қилувчи роль ўйнайди. Ҳиндистонлик тадбиркорлар, шунингдек, мамлакатга сунъий йўлдош технологияларини жорий этишга сармоя киритишга тайёр бўлган хорижий компаниялар билан технологик ҳамкорликни йўлга қўйишлари мумкин эди.

Космик стартаплар ва космик секторда ишлаб чиқариш қувватларини модернизация қилувчи компаниялар сонининг тез ўсиши кузатилмоқда. Саноат органи, Ҳиндистон космик ассоциацияси, ушбу янги пайдо бўлган саноат манфаатларини илгари суриш ва ҳукумат ҳамда унинг идоралари билан сиёсатни тарғиб қилиш учун ташкил этилган. Бу ҳукумат, ISRO ва хусусий космик саноат оптимал давлат-хусусий шерикликни ривожлантиришга интилаётган ушбу босқичда муҳим роль ўйнайди.

Агар ислоҳотлар прогнозларга мувофиқ амалга оширилса, Ҳиндистон космик сектори 2025 йилга бориб ички савдо ва экспорт шаклида камида 50 миллиард доллар даромад келтириши керак.

Ф. АБИЛОВ тайёрлади.