«COVID-19» пандемиясининг келиб чиқиши ҳақидаги баҳслар ҳали ҳам давом этмоқда. АҚШ Конгресси тақдим этган ҳисоботга кўра, вируснинг лабораториядан тарқалиши эҳтимоли жиддий кўриб чиқилиши лозим. Ушбу хулосалар «Gain-of-function», яъни вирус ёки бошқа микроорганизмларнинг табиий имкониятларини кучайтириш ёки уларни янада хавфлироқ қилиш бўйича тадқиқотлари орқали унинг инсон организмига мослашуви муваффақиятли амалга оширилган бўлиши мумкинлигини кўрсатмоқда. Бу масала жаҳон саломатлиги ва хавфсизлиги учун муҳим аҳамият касб этади.

Лаборатория гипотезасининг асосий далилларидан бири вируснинг генетик тузилиши ҳисобланади. Хусусан, вируснинг геометрик тузилишида жойлашган ўзига хос қисми табиий вирусларда кам учраши уни лаборатория шароитида яратилган бўлиши мумкинлигини кўрсатади. Ушбу тузилма вируснинг юқумлилигини сезиларли ошириб, пандемия тарқалишининг асосий сабабларидан бири бўлган. Бу эса вируснинг келиб чиқишини янада синчковлик билан ўрганиш зарурлигини тақозо этади.

Ҳисоботда Ухань вирусология институтида хавфсизлик қоидаларига риоя қилинмагани ҳам қайд этилган. Лабораторияда юқори хавфли тадқиқотларнинг минимал биологик хавфсизлик шароитида ўтказилгани вирус тарқалиши эҳтимолини кучайтирган. Конгресс ҳисоботига кўра, бу институтдаги иш жараёнлари халқаро қоидаларга зид равишда амалга оширилган бўлиши мумкин. Хусусан, УВИ тадқиқотчилари 2019 йилнинг кузида айнан коронавирусга ўхшаш касаллик билан хасталанган ва бу айнан вируснинг илк кўриниши бўлганлиги тахмин қилинган.

«COVID-19» пандемиясининг Ухань шаҳрида бошлангани лаборатория гипотезасини янада кучайтирувчи омилдир. Шаҳарда вирусология институти ва ҳайвонлар бозорлари каби эҳтимолий тарқалиш манбалари мавжуд бўлган. Шунга қарамасдан, бу борадаги маълумотларнинг етишмаслиги ва шаффофликнинг камлиги муаммони чуқур ўрганишни қийинлаштиряпти.

Лаборатория гипотезасининг яна бир қўллаб-қувватловчи омили – халқаро назоратнинг етишмаслигидир. Аввалроқ Хитой ҳукумати дастлабки маълумотларни яширишга урингани халқаро ҳамжамиятда жиддий танқидларга сабаб бўлганди. Бу вазият халқаро шаффофлик ва ишонч муаммоларини янада кескинлаштирди.

«Gain-of-function» тадқиқотларининг вирус тарқалишига таъсири жиддий ўрганилмоқда. Қайд этиш керакки, бундай изланишлар вирусларнинг юқумлилигини ошириш мақсадида амалга оширилади. Шундай бўлса-да, айрим олимлар вируснинг табиий келиб чиқиши эҳтимолини рад этмаяпти. Улар вируснинг ҳайвонлардан инсонга табиий йўл билан ўтган бўлиши мумкинлигини билдирмоқда.

Айтишимиз мумкинки, вируснинг келиб чиқиши ҳақидаги баҳслар халқаро саломатлик тизимини такомиллаштириш зарурлигини кўрсатмоқда. Бу каби вазиятлар учун ҳозирданоқ кўп томонлама стратегия ишлаб чиқилиши керак. Илмий тадқиқотлар шаффофлиги пандемияларнинг олдини олишда асосий ўрин тутади. Шунинг учун халқаро ҳамкорлик кучайтирилиши керак.

«COVID-19» вирусининг манбасини аниқлаш келгуси пандемияларнинг олдини олиш учун муҳимдир. Илмий ва сиёсий саъй-ҳаракатлар вирус келиб чиқишини тушунишга қаратилган бўлиши керак. Конгресснинг баёнотига қарамасдан, ҳозирда вирус тарқалишининг лаборатория гипотезаси ва табиий келиб чиқиши ҳақидаги баҳслар давом этяпти.

Хулоса қилиб айтганда, «COVID-19» пандемиясининг келиб чиқишининг илдизларини аниқлаш халқаро ҳамжамият учун долзарб масаладир. Лаборатория гипотезасини ва табиий келиб чиқиш эҳтимолини биргаликда ўрганиш зарур. Илмий тадқиқотлар, хусусан, лаборатория тажрибалари ҳам инсоният тараққиётига хизмат қилиши керак, унинг таназзулига эмас.