Olimlar rak kasalligiga chalinganlik yoki chalinish ehtimolini odam tugʻilmasidan avval, hali homila davrida aniqlash borasidagi tadqiqotlarini muvaffaqiyatli yakunlashdi. Van Andel institut tadqiqotchilari rak xavfi inson hayotining dastlabki bosqichlarida, yaʼni homila shakllanayotgan vaqtdayoq belgilanishini isbotladi.

Tadqiqot natijalari “Nature Cancer” jurnalida chop etilgan boʻlib, unda homilaning dastlabki rivojlanish bosqichida ikki xil epigenetik holat paydo boʻlishi aniqlangan. Bu holatlardan biri rakka chalinish xavfini pasaytirsa, ikkinchisi esa xavfni oshiradi.

Tadqiqotchilarga koʻra, past xavfli holatdagi insonlar koʻproq suyuq oʻsimtalar, yaʼni leykoz yoki limfoma kabi kasalliklarga moyil boʻladi. Boshqa holatda esa ularda oʻpka yoki prostata saratoni kabi qattiq oʻsimtalar rivojlanishi ehtimoli yuqori boʻladi.

Tadqiqotga rahbarlik qilgan Van Andel institutining Epigenetika boʻlimi mudiri, doktor J. Endryu Pospisilikning taʼkidlashicha, onkologik kasalliklar, odatda, mutatsiyalar yoki genetika bilan bogʻliq deb hisoblanadi.

Shu sababli, insonning rivojlanish jarayoni rak xavfiga qanday taʼsir qiladi, degan masalaga hanuzga yetarlicha eʼtibor qaratilmagandi. Bu tadqiqot esa kasallikning ildizlari aslida odam hayotining dastlabki bosqichlarida shakllanishi mumkinligini koʻrsatmoqda.

Odam yoshi ulgʻaygan sari rak xavfi ham ortadi. Bu esa, asosan, DNKdagi shikastlanishlar va boshqa omillar bilan izohlanadi. Ammo har bir noodatiy hujayra ham rakka aylanmaydi. Keyingi yillarda olimlar rak rivojlanishiga taʼsir qiluvchi qoʻshimcha omil sifatida epigenetik oʻzgarishlarni ham aniqlagan.

Epigenetika – bu DNKdagi maʼlumotlar qanday va qachon amalga oshirilishini tartibga soluvchi jarayonlar majmuasi hisoblanadi. Agar ushbu jarayonlarda xatolik yuz bersa, hujayralarning nazorat mexanizmi buzilib, zararlangan hujayralar saqlanib qolishi va tarqalishi mumkin.

Tadqiqot davomida Pospisilik va uning hamkasblari “Trim28” geni darajasi kamaygan mushuklarda rak xavfiga taʼsir etuvchi ikki xil epigenetik iz belgilanishini aniqladi. Bu izlar hali homila shakllanayotgan paytdayoq yuzaga keladi va uning kuchli yoki zaifligi kelajakda rakka chalinish xavfini belgilab beradi.

Tadqiqot mualliflaridan biri, doktor Illariya Panzeri, bu yangi kashfiyot insonlar orasidagi rakka moyillikni faqat tasodif yoki “yomon baxt” bilan izohlash mumkin emasligini koʻrsatishini taʼkidladi. “Agar biz bu jarayonni chuqurroq oʻrgansak, kelajakda rakni oldini olish va davolash usullarini rivojlantirishimiz mumkin. Genetika oʻzgartira olmaydigan omillardan biri boʻlsa, epigenetika boshqarish va nazorat qilish mumkin boʻlgan jarayondir”, – deydi u.

Olimlar ushbu epigenetik holatlar insonning turli aʼzolarida kuzatilishi mumkinligini va bu jarayon turli xil onkologik kasalliklar uchun umumiy mexanizm boʻlishi mumkinligini aniqladilar. Kelgusida ular ushbu holatlarni alohida rak turlarida qanday namoyon boʻlishi va ularni aniqlash usullarini ishlab chiqishni rejalashtirmoqda.

Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti maʼlumotlariga koʻra, rak dunyo boʻyicha inson salomatligi uchun eng katta tahdidlardan biri hisoblanadi. Har yili millionlab odamlar ushbu kasallikdan jabr koʻradi va rak tufayli oʻlim holatlari soni ham ancha yuqori. Shu sababli, kasallikni erta aniqlash va uni oldini olish yoʻnalishida olib borilayotgan tadqiqotlar juda muhim ahamiyatga ega.

Bu tadqiqot epigenetika sohasidagi yangi imkoniyatlarni ochadi. Agar inson hayotining dastlabki bosqichlarida rak xavfi shakllanishi isbotlansa, buni oldindan aniqlash va hatto tartibga solish mumkin boʻladi. Shu bilan birga, yangi epigenetik usullar rakni erta bosqichlarda aniqlash va uni samarali davolash imkonini beradi.

Kelajakda ushbu kashfiyot asosida tibbiyotda yangi davolash usullari paydo boʻlishi va rak xavfini pasaytirish boʻyicha yangi profilaktik chora-tadbirlar ishlab chiqilishi mumkin. Olimlar bu boradagi izlanishlarni davom ettirib, inson hayoti davomida rakka chalinish ehtimolini pasaytirish usullarini ishlab chiqishga intilmoqda.