Фото: AP

АҚШ президенти Жо Байден Украинага Россияга зарба бериш учун ATACMS баллистик ракеталаридан фойдаланишга рухсат берди. Франция ва Буюк Британия эса бу мақсадларда узоқ масофага учувчи қанотли ракеталардан фойдаланишга рухсат бериши мумкин. 300 километргача масофани босиб ўтишга эга қурол аввалроқ фақат дронлар таҳдид қилган Россия ҳудудларига етиб бора олади. Киевга берилган узоқ масофали қуроллар нимага қодир? Бу ракеталар билан Россиянинг қайси ҳудудлари ва қандай объектларига зарба берилиши мумкин?

Биринчи ATACMS ракеталари Киевга 2023 йилда етказиб берилган. Бироқ яқин вақтгача Вашингтон улардан Россиядаги нишонларга ҳужум қилишда фойдаланишни тақиқлаб келган. АҚШ шу пайтгача бундай резолюция можаронинг кучайишига олиб келади, деб ҳисоблаб келган. «Axios» манбасининг таъкидлашича, Киев Байденнинг қарори ҳақида бир неча кун олдин хабардор қилинган.

Шу билан бирга, АҚШнинг сайланган президенти Дональд Трампнинг штаб-квартираси аллақачон бу қарор «кўриб чиқилаётгани» маълум бўлди.

Россия президенти Владимир Путин аввалроқ Ғарбнинг узоқ масофали ракеталари учун парвоз миссиялари етказиб берувчи давлатлар вакиллари томонидан жорий этилаётгани, шунинг учун Пентагон ATACMS зарбалари учун жавобгар бўлишини маълум қилган эди. Россия етакчиси, шунингдек, Украина Қуролли Кучлари мустақил равишда хорижий ракеталар билан ҳужумлар тайёрлай олмаслигини таъкидлади. Бунинг учун Ғарб разведка йўлдошларидан олинган маълумотлар керак. Унинг сўзларига кўра, Россиянинг ҳудудига чуқур зарбалар бериш учун узоқ масофали ракеталардан фойдаланишга рухсат берилиши НАТОнинг ҳарбий ҳаракатларда бевосита иштирок этишидан далолат беради.

Ғарб ракеталари қаерга етиб бориши мумкин?

2023 йилда АТАCМС модификацияси 165 километр масофага эга «Blok 1» Украинага берилди. Ушбу ракеталар универсал ташиш ва учириш контейнерларида сақланади. Улар Киевга тақдим қилинган «Multiple Launch Rocket System» (MLRS) и «High Mobility Artillery Rocket System» (HIMARS) каби бир нечта ракета тизимларига ўрнатилиши мумкин. Ҳар бир ракетада ҳалокат радиуси 15 метр бўлган 950 та М74 жанговар элементи мавжуд. Улар енгил зирҳли транспорт воситаларини, тўхтаб турган самолётларни ва ишчи кучини вольфрам парчалари билан уриши мумкин. Кейинчалик Украина 275 та М74 элементини ўз ичига олган «ATACMS Block 1A»ни олди. Қисқартирилган жанговар каллак ракета масофасини 300 километргача ошириш имконини берди.

Бу тахминан Харковдан Воронежгача бўлган масофага тенг. Курск чегарага янада яқинроқ жойлашган, шунинг учун минтақага ҳужумлар Киев назорати остидаги ҳудуддаги чуқур позициялардан фойдаланиши мумкин. Курск ва Воронеждан ташқари, Орёл вилоятининг бир қисми Америка ракеталари радиусида бўлади.

Шунингдек, Ростов вилоятидаги объектлар назарий жиҳатдан ҳужумга учраши мумкин. Мисол учун, Харков вилоятидаги Змиевдан Ростов вилоятининг Миллерово шаҳригача бўлган масофа тахминан 300 километрни ташкил қилади. Шуни ҳисобга олиш керакки, Киев ATACMS ишга тушириш мосламаларини йўқотиш хавфини камайтиришга ҳаракат қилади. Шунинг учун нишонларни йўқ қилишнинг ҳақиқий радиуси кичикроқ бўлиши мумкин.

Киевга топширилган «Storm Shadow/SCALP-EG» ракеталари 300 километргача учиш масофасига эга ва ҳозирги конфигурациясида Москва ёки Тулага етиб бора олмайди. Бу шаҳарларга аввалроқ дронлар томонидан ҳужум қилинган. Шу билан бирга, уларнинг 560 километргача бўлган модификациялари мавжуд. Аммо улар Киевга тақдим қилинмаган.

Франция ва Буюк Британия Россияга қанотли ракета ҳужумларига рухсат бериши мумкин

«Le Figaro» нашрининг ёзишича, Париж ва Лондон Киевга Россияга ҳужум қилиш учун «Storm Shadow/SCALP-EG» инглиз-француз ҳаво-ер қанотли ракеталаридан фойдаланишга рухсат берган. Шу билан бирга, август ойида «РБC-Украина» манбаси Лондон бундай рухсатни фақат Франция, Германия ва АҚШнинг розилиги билан бериши мумкинлигини ёзган эди. Чунки ракеталарда ушбу мамлакатларнинг технологияларидан фойдаланилади.

Шу йилнинг ноябрь ойи бошида Буюк Британия бош вазири Кир Стармер Жо Байденни Россияга узоқ масофадан зарбалар беришга рухсат беришга кўндиришга уринаётганига шама қилган эди. Шу билан бирга, «The Times»нинг Буюк Британия ҳукуматидаги манбаси ATACMS бўйича қарорни шарҳлар экан, бу «Storm Shadow»дан фойдаланишга тўғридан-тўғри рухсат бериш дегани эмаслигини таъкидлади.

Кейинчалик «Le Figaro» Франция ва Буюк Британиядан Украинага етказиб берилган узоқ масофали ракеталар билан Россия ҳудудига чуқур зарба беришга рухсат берилгани ҳақидаги маълумотни олиб ташлади. Материалда фақат АҚШнинг узоқ масофали ATACMS ракеталаридан фойдаланган ҳолда ҳужумлар учун рухсат ҳақидаги маълумотлар мавжуд ва мақоланинг тагида у 17 ноябрда эълон қилингани ва 18 ноябрда унга ўзгартиришлар киритилгани кўрсатилган.

«Storm Shadow» ва «SCALP-EG» ракеталари қанча масофага уча олади?

«Storm Shadow» ракеталари Украина Қуролли Кучлари арсеналидаги Ғарбда ишлаб чиқарилган узоқ масофали қуролларнинг биринчи намуналаридан бирига айланди. Биринчи маҳсулотлар Киевга 2023 йилнинг май ойида етказилган. Ракетанинг экспорт версияси 300 километргача бўлган масофадаги нишонларга зарба бера олади. Дастлаб Буюк Британия ҳарбийлари учун ишлаб чиқилган «Storm Shadow» эса 560 километр масофага уча олади. Буюк Британиянинг «Storm Shadow» ва Франциянинг «SCALP-EG» самолётлари фақат ташувчи самолётга интеграциялашув хусусиятларида фарқланади.

Ракеталар BROACH жанговар каллагига эга бўлиб, улар бункерлар ва ер ости омборларини йўқ қилиш учун тўсиқларни енгиб ўтишга имкон беради. «Storm Shadow/SCALP-EG» жанговар каллагининг массаси 450 килограммни ташкил қилади. Парвоз миссияси нишон ва ҳаво мудофаа тизимлари тўғрисидаги маълумотларни ҳисобга олган ҳолда режалаштирилган. Ракета йўлнинг катта қисмини паст баландликда босиб ўтади ва зарбадан олдин у баландликка кўтарилади ва шўнғийди. Ушбу парвоз профили тутиб олишни қийинлаштиради.

Россиянинг қандай объектлари зарба нишони бўлиши мумкин?

Жорий йилнинг сентябрь ойида Украина АҚШ ва Буюк Британияга Россия ҳудудидаги нишонлар рўйхатини топширгани маълум бўлди. Кейинроқ «The Times» газетаси 14 та аэродром «Storm Shadow/SCALP-EG» қанотли ракеталари масофасида бўлиши мумкинлигини хабар қилди.

Эҳтимол, Киев Россиянинг «Су-34» қирувчи-бомбардимончилари базаларига зарба беришга ҳаракат қилиши мумкин. Шу билан бирга, Россия тактик авиация базалари хавфсизлигини яхшилаш устида ишламоқда. Шу йилнинг октябрь ойида ижтимоий тармоқларда самолётлар учун темир-бетон бошпаналар қурилиши ҳақида хабарлар пайдо бўлганди.

Манбаларнинг «The New York Times» газетасига айтишича, ATACMS дастлаб Курск вилоятида қўлланилишини хоҳлайди. Қайд этилишича, Вашингтон Шимолий Корея қўшинлари гўёки чегара ҳудудидаги жангларда қатнашаётгани ҳақидаги хабарлар фонида зарба беришга рухсат берган. Шу билан бирга, «Axios»нинг суҳбатдоши Байденнинг рухсати фақат битта ҳудудга тегишли эканлигини таъкидлаган.

Киев «F-16» учун узоқ масофали қуроллар олмоқчи

Шу йилнинг август ойида Украина биринчи тўртинчи авлод «F-16» қирувчи самолётларини олди. Ушбу самолётларнинг арсеналига «Storm Shadow/SCALP-EG» кирмайди. Аммо ушбу қирувчилар «AGM-158 JASSM» қанотли ракеталарини олиб юриши мумкин. «JASSM»нинг асосий версияси оғирлиги тахминан 450 килограмм бўлган, 109 килограмм портловчи моддани ўз ичига олган WDU-42/B пенетрацион жанговар каллак билан жиҳозланган. Ракета масофаси 360 километрни ташкил қилади. Жорий йилнинг сентябрь ойида «Reuters» манбалари Вашингтон Киевга «JASSM» етказиб бериш бўйича келишув имзолашга яқин эканини, бироқ бунинг учун бир неча ой давом этадиган техник муаммоларни ҳал қилиш талаб қилинишини айтишганди.

Киев Германиянинг «Taurus» қанотли ракеталарини ҳам олишга интилмоқда. Бироқ Берлин уларни Украина Қуролли кучларига ҳозирча етказиб бериш ниятида эмас. Ноябрь бошида Германия мудофаа вазири Борис Писториус «Taurus»нинг трансфери фронтдаги вазиятни ўзгартирмаслигини айтган эди. «Storm Shadow/SCALP-EG»га рақобатчи ҳисобланган ракета уч компонентли йўл-йўриқ тизими билан жиҳозланган бўлиб, у GPS, рельеф маълумотномаси ва нишон тасвирига таянади.