Иллюстратив фото

Фуқаролар ва тадбиркорларнинг ҳуқуқларини ва қонун ҳимоя қилинадиган манфаатларини амалда таъминланиши, уларнинг бузилган ҳуқуқларининг тикланиши бевосита суд ҳокимиятининг мустақиллиги, қонуний, адолатли ва асослантирилган қарор қабул қилиши билан баҳоланади.

Ҳақиқий одил судловни амалга ошириш ва пировардида фуқаролар ва тадбиркорларнинг ҳақ-ҳуқуқларини ҳимоя қилиш борасида ижобий натижаларга эришиш, суд қарорларини қайта кўришдаги бир-бирини такрорловчи амалиётларга чек қўйиш, тортишув принципини таъминлаш, инвесторлар ҳуқуқларининг суд ҳимоясида бўлиши учун зарур шарт-шароитлар яратиш муҳим аҳамият касб этмоқда.

Мазкур жараёнда судга ва тарафларга далилларни тўплаш ва исботлашда ёрдам кўрсатишда кўмаклашувчи шахсларни ўрни беқиёсдир. Шундан ҳам уларни суд жараёнига жалб этишни рағбатлантириш, уларга суд ишида иштироки учун ҳақ тўлаш ва бошқа суммаларни бериш масалалари ҳам долзарб аҳамият касб этади.

Бугунги кунда одил судловни амалга оширишга кўмаклашувчи шахсларга ҳақ тўлаш умумий тартиби Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий Процессуал Кодексининг 117-моддаси ва Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик Процессуал Кодексининг 134-моддасига асосан тўланиши келтириб ўтилган.

Лекин, айнан ҳақ тўлаш механизми бўйича 1992-йил 3-июлда қабул қилинган ва 2022-йил 5-ноябргача амалда бўлган Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг “Гувоҳлар, жабрланувчилар, экспертлар, мутахассислар, таржимонлар ва холисларнинг қилган харажатларини тўлаш тартиби ва миқдорлари тўғрисида”ги 661а-XII-сонли қарорига асосан ҳақ тўлаб келинган эди. Мазкур ҳужжат ўрнига Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2023-йил 28 октябрдаги “Жабрланувчилар, гувоҳлар, экспертлар, мутахассислар, таржимонлар ва холисларга тўланиши лозим бўлган маблағларни ҳисоблаш ва тўлаш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида” 570-сонли қарори қабул қилинди.

Мазкур қарор билан тасдиқланган низомга асосан эндиликда ишга кўмаклашувчи шахсларга уларнинг доимий яшаш жойларидан ташқаридаги ҳудудларда ўтказиладиган процессуал ҳаракатларни амалга ошириш жойига келиб-кетиш харажатлари, тураржой билан боғлиқ харажатлари (меҳмонхона ёки тураржой ижараси), кундалик харажатлари, эксперт, таржимон, мутахассисга ишда иштирок этишда ўз вазифаларини бажарганлиги учун (ушбу вазифалар хизмат топшириғи тартибида бажарилган ҳоллар бундан мустасно), доимий иш ҳақи олмайдиган жабрланувчилар ва уларнинг қонуний вакили, гувоҳлар ва холисларга ишда иштирок этишга уларни одатдаги машғулотидан қолдирилганлик (чалғитганлик) учун ҳақ тўланади.

Агарда қонунчилик ҳужжатларида манфаатдор томонлар ўртасида шартнома тузилиши назарда тутилган бўлса, ишда иштирок этишга жалб этилганлик учун шартномада белгиланган миқдорда ва тартибда ҳақ тўлаб берилади. Ишга кўмаклашувчи шахсларга тўланиши лозим бўлган харажатлар фуқаролик, иқтисодий суд ишлари бўйича тегишли илтимоснома билан мурожаат қилган тараф томонидан суднинг депозит ҳисобварағига олдиндан киритилган маблағлар ҳисобидан қопланади.

Ишга кўмаклашувчи шахсларга тўланиши лозим бўлган маблағларни ҳисоблаш тартиби:

Транспорт воситалари орқали келиб-кетиш бўйича йўл харажатлари –

а) умумий фойдаланиладиган транспортнинг барча турларида юриш (таксидан ташқари) қиймати:

умумий фойдаланиладиган транспортнинг ишда кўмаклашувчи шахсга тегишли тасдиқловчи ҳужжатлари асосида.

Бунда “бизнес” (ҳаво йўллари транспорти) ва “ВИП” (темир йўл транспорти) тарифидан арзон бўлган барча турлари бўйича чипта қиймати ҳамда “бизнес” (ҳаво йўллари транспорти) ва “ВИП” (темир йўл транспорти) тарифи бўйича чипта қийматининг 70 фоизи миқдорида тўлов амалга оширилади;

б) транспортда йўловчиларни давлат томонидан мажбурий суғурталаш бўйича тўловлар;

в) тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд бўлган тақдирда, йўлда юриш ҳужжатларини олдиндан сотиш, самолёт ва поездларда жойларни бронлаш хизматлари бўйича тўловлар;

г) йўл ҳужжатлари мавжуд бўлмаган тақдирда, ҳар бир километрга базавий ҳисоблаш миқдорининг 0,1 фоизи миқдорида.

Тураржой билан боғлиқ харажатлар –

бир кунлик қоплаш (меҳмонхона ёки тураржой ижараси) миқдори базавий ҳисоблаш миқдорининг 1,5 бараваридан ошмаслиги лозим. Тураржойда яшаганлиги бўйича харажатларни тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд бўлмаган ҳолларда, ҳар бир сутка учун белгиланган базавий ҳисоблаш миқдорининг 20 фоизи миқдорида қопланади.

Меҳмонхона хизматидан фойдаланганлик учун харажатлар –

меҳмонхонада яшаган шахснинг фамилияси, исми, отасининг исми кўрсатилган яшаш харажатлари учун сарфланган маблағларни тасдиқловчи чек ёки қонунчилик ҳужжатларида белгиланган шаклдаги бошқа ҳужжат;

меҳмонхонада яшаш билан боғлиқ хизматлардан фойдаланганлик учун нақд пул ёки тўлов карталари ёрдамида ҳақ тўланганлигини тасдиқловчи касса чеки, агарда тўловлар касса аппаратисиз тўланган бўлса, тўловнинг бошқа шакллар орқали амалга оширилганлигини тасдиқловчи кирим ордери.

Доимий яшаш жойидан ташқарида яшаш билан боғлиқ кундалик харажатлари –

учун ҳақ базавий ҳисоблаш миқдорига нисбатан қуйидаги коэффициентларда, жами 0,35 гача миқдорда тўланади:

овқатланиш (алкоголь ва тамаки маҳсулотлари бундан мустасно) харажатларини тасдиқловчи ҳужжатлар (чеклар) тақдим этилганда — 0,25 гача миқдорда тўланади;

бошқа харажатлари учун — 0,10 миқдорида тўланади.

Бунда умумий овқатланиш объектларида харидни амалга оширганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар (чеклар) тақдим этилади.

Алоҳида айтиш жоизки, доимий иш ҳақи олмайдиган гувоҳларга одатдаги машғулотларидан қолдирилганлиги (чалғитганлиги) учун тўлов миқдори амалда уларнинг сарфланган вақти ва белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдоридан келиб чиққан ҳолда ҳисобланади.

Экспертлар, мутахассислар ва таржимонларга тўланадиган ҳақ миқдори –

бажарилган иш учун ҳақ манфаатдор томонлар ўртасида тузилган шартномалар ёки ушбу Низомда белгиланган миқдорда тўланади.

Эксперт ва мутахассисга масъул органлар (мансабдор шахслар) топшириғига кўра бажарган иши учун соатига базавий ҳисоблаш миқдорининг 0,10 коэффициенти миқдорида ҳақ тўланади.

Таржимонга масъул органлар (мансабдор шахслар) топшириғига кўра бажарган иши учун тўланадиган ҳақ миқдори мазкур Низомга 1-иловада келтирилган жадвал асосида ҳисобланади.

Бир таржимон томонидан ҳар бир кўрсатилган хизмати учун алоҳида тўлов амалга оширилади.

Ишга кўмаклашувчи шахсларга маблағларни тўлаш тартибига асосан талабгор ариза билан бир ой ичида тегишли масъул органларга (мансабдор шахсларга) мурожаат қилади. Тўловлар масъул органларнинг (мансабдор шахсларнинг) қарори ёки ажрими асосида 10 кундан кечиктирилмаган муддатда тўланади.

Таржимонларга тўланадиган ҳақ миқдорлари таржима тилининг қийинлик даражасидан келиб чиқиб белгиланади ва бу қуйидаги жадвалда келтирилган:


Дадахон ХУДОЙНАЗАРОВ, Тошкент давлат юридик университети ўқитувчиси.