Архив фото

Гитлернинг энг буюк хатоси – «Барбаросса операцияси»: СССР ва Германия урушидан 20 та факт + 20 та эксклюзив расмлар

Кўпчилик ўйлаганидек (тарихни билмайдиганлар) Иккинчи жаҳон уруши 1941 йил 22 июнда эмас, балки 1939 йил 1 сентябрда Германиянинг Польшага бостириб кириши билан бошланган. Адольф Гитлер ва унинг иттифоқчилари Англия ва Францияга қарши жангга киришган ва тез орада (1940 йил) Франция, Бельгия ва Нидерландияни босиб олишга эришганди.

Ушбу босқинларнинг тез ва шафқатсиз табиати Германиянинг ҳарбий қудратини ва уларнинг «Блискриг тактикаси» самарадорлигини кўрсатганди. Адольф Гитлер бошчилигидаги нацистлар ўзларининг тажовузкор экспанционистик сиёсати билан Европани олов ичида ушлаб турди.

Германия уруш аввалида жуда самарали келишувларга эришди. Улар, аввало, шарқий томондан хавфсизликни таъминлашни режа қилганди. Шу сабабли ҳам 1939 йил август ойида Молотов — Риббентроп пактини имзолашган эди.

Ҳа, бу тасдиқланмаган афсона бўлсада, ушбу шартнома имзоланиши фонида кичик бир воқеа содир бўлган, дейилади. Иоахим фон Риббентроп шартнома шартларидаги ўзгаришни Фюрер билан гаплашиб олишга ижозат сўрайди ва Сталиннинг хонасидаги телефондан қўнғироқ қилишга рухсат олади. Шундан сўнг у Гитлерга «Мен ҳозир Сталиннинг курсисида ўтириб, Сталиннинг телефонидан қўнғироқ қиляпман» дейди. Бунга жавобан эса «Бу курси ҳам ҳали бизники бўлади», деган жавоб олади. Албатта, бу шунчаки миш-миш, аммо шуниси ҳақиқатки, Германиянинг Иккинчи жаҳон урушини бошлаш пайтидаёқ советларга қарши тайёрлаб қўйган режаси бўлган.

Ушбу келишув Германияга Совет аралашувидан қўрқмасдан ўзининг ғарбий кампанияларига эътибор қаратишга имкон берди ва Шарқий Польша, Болтиқбўйи давлатлари, Финляндия ва Руминиянинг бир қисмини Совет томонидан босиб олинишига эришди. Германиянинг уруш давридаги стратегияларининг дастлабки муваффақиятсизлиги Гитлерни Совет Иттифоқининг чидамлилиги ва қобилиятини кам баҳолаган ҳолда «Барбаросса операцияси»ни бошлашга ундади. Ҳа, бу унинг уруш тарихидаги энг катта хатоси эди. Гитлер 1941 йил 22 июнь куни тонгда СССРга бостириб кирди.

Сарлавҳада ваъда берганимиздек, сизга ушбу урушнинг биринчи кунидан бошланган 20 та фактни тақдим этамиз.

1-факт. 1941 йил 22 июнда бошланган Иккинчи жаҳон уруши даврида фашистлар Германиясининг Совет Иттифоқига бостириб кириши «Барбаросса операцияси», деб номланади. Бу операция миллионлаб аскарларни қамраб олган тарихдаги энг йирик ҳарбий босқин эди.

2-факт. Режа ўрта асрлардаги Муқаддас Рим императори Фредерик Барбаросса шарафига номланган. Адольф Гитлер Совет Иттифоқини тезда забт этишни мақсад қилган.

3-факт. Сталин ушбу ҳужум ҳақида разведка маълумотларига эга бўлган. Аммо айни шу кунларда содир бўлишига ишонмаган. Бунинг асосий сабаби эса Германия июнда Буюк Британияга қарши «Денгиз шери» операциясини амалга ошириши кутилаётган эди. Бу эса советлар раҳбарининг сусткашлигига олиб келган. Сталин Гитлернинг бир вақтнинг ўзида иккита катта фронтда жанг қилишга журъати етади, деб ўйламаганди.

4-факт. Германия кучлари учта армия гуруҳидан иборат эди: Шимолий армия гуруҳи, Марказий армия гуруҳи ва Жанубий армия гуруҳи. Ҳар бир гуруҳнинг ўзига хос стратегик мақсадлари бор эди ва уларга йирик совет шаҳарларини қўлга киритиш вазифаси юклатилганди. Шимолий армия гуруҳи Ленинградни нишонга олди, Марказий гуруҳ Москвани, Жанубий армия гуруҳи эса Украинани забт этиши керак эди.

5-факт. Гитлернинг стратегиясига унинг Шарқдаги Лебенсраум ёки «яшаш майдони»га бўлган интилиши таъсир кўрсатди. У Совет Иттифоқини Германия таъсирини кенгайтириш учун асосий ҳудуд сифатида кўрди. Босқинга мафкуравий мақсадлар, жумладан, коммунизмни йўқ қилиш ҳам туртки бўлган. Гитлер Совет қўшинларининг чидамлилиги ва қатъиятини паст баҳолаганди.

6-факт. «Барбаросса операцияси»га 3 миллиондан ортиқ аскар жалб қилинган. Улар немис, румин, венгер, фин ва итальянлардан иборат эди. Босқинни Гитлер кўплаб танклар, самолётлар ва артиллерия билан қўллаб-қувватлади.

7-факт. Катта ресурсларга қарамай, операция жиддий логистика муаммоларига дуч келди. Германия иттифоқчилари советларнинг бунчалик узоқ чекинишларини ҳисобга олмаганди. Бундан ташқари, бунча юкни ташиш учун етарлича ҳисоб-китоблар қилинмаган эди.

8-факт. Босқиннинг дастлабки босқичида немислар тез суръатлар билан олдинга силжиши кузатилди. «Люфтваффе» ҳаво устунлигини қўлга киритди ва Совет ҳарбий-ҳаво кучларини мағлуб этди.

9-факт. Совет Иттифоқининг «қаттиқ» қиши Германия юришини тўхтатишда ҳал қилувчи роль ўйнади. Немис қўшинлари совуққа яхши тайёргарлик кўрмаган ва қишки кийим-кечак ҳамда материалларга эга эмас эди. Қишки об-ҳаво жиҳозларнинг ишдан чиқишига ҳамда аскарларнинг йўқотилишига олиб келди. Совет Иттифоқи эса қишки шароитга яхши мослашган эди.

10-факт. 1941 йил октябрдан 1942 йил январигача бўлган Москва жанги операцияда бурилиш нуқтаси бўлди. Дастлабки муваффақиятларга қарамай, немисларнинг юриши Москва яқинида тўхтатилди. Советларнинг қарши ҳужумлари немисларни орқага сурди. Натижада Гитлер қўшинларининг биринчи йирик мағлубияти қайд этилди. Москванинг қўлга киритилмагани немислар руҳиятига жиддий зарба бўлди.

11-факт. «Барбаросса операцияси»да тезкор ва мувофиқлаштирилган ҳужумлар билан тавсифланган «Блискриг тактикаси»дан фойдаланилган. Ушбу тактикалар орқали Совет мудофаасини тез ва қатъий равишда енгиб чиқишни мақсад қилинган. У дастлаб немислар учун катта ютуқларга сабаб бўлди.

12-факт. Босқин тинч аҳоли учун ҳалокатли бўлди. Миллионлаб совет фуқаролари ўз уйларини ташлаб кетишди ва саноқсиз асрлар немислар қўлида азобли ўлим топди.

13-факт. Германия Олий қўмондонлиги Совет Иттифоқининг саноат салоҳияти ва сафарбарлик қобилиятини паст баҳолади. Советлар заводларини шарққа, фронтдан узоқроққа кўчирди. Натижада эса уруш материаллари ишлаб чиқариш давом этди. Совет саноати охир-оқибат Германиянинг ишлаб чиқаришидан ошиб кетди ва уруш ҳаракатларига катта ҳисса қўшди.

14-факт. Совет Иттифоқининг улкан ҳудуди ва иқлими немислар учун муҳим тўсиқ бўлиб чиқди. Таъминот линиялари ҳаддан ташқари чўзилди.

15-факт. Совет партизанлари Германия операцияларини бузишда ҳал қилувчи роль ўйнади. Уларнинг саъй-ҳаракатлари Германиянинг босиб олинган ҳудудлар устидан назоратини заифлаштирди. Партизанларнинг хатти-ҳаракатлари Совет Иттифоқининг мустаҳкамлиги ва қатъиятидан далолат берди.

16-факт. «Барбаросса операцияси» Иккинчи жаҳон урушининг энг катта ва энг қонли театрига айланган Шарқий фронтнинг бошланиши эди. Шарқий фронт урушнинг энг шафқатсиз ва шиддатли жангларини бошидан кечирди. Тўқнашувнинг улкан кўлами сабаб ҳар икки томон аскарлари сон-саноқсиз қурбон бўлди. Шарқий фронтдаги уруш Иккинчи жаҳон урушининг натижасини белгилаб берди.

17-факт. «Барбаросса операцияси»нинг муваффақиятсизлиги фашистлар Германияси учун жуда ёмон оқибатларга олиб келди. Бу Гитлернинг ҳарбий амбициялари учун биринчи катта муваффақиятсизлик бўлди. Шарқий фронтдаги узоқ давом этган можаро немис ресурслари ва ишчи кучини қуритди. Бу муваффақиятсизлик Учинчи Рейхнинг якуний қулашига олиб келди.

18-факт. Бу АҚШ ва Буюк Британиянинг Совет Иттифоқини қўллаб-қувватлашда иштирок этишига сабаб бўлди. Шарқий фронт фашистлар Германиясининг мағлубиятига олиб келган ҳал қилувчи жанг майдонига айланди. «Барбаросса операцияси» уруш тарихида ҳал қилувчи дақиқа бўлиб қолди.

19-факт. Совет Иттифоқининг тикланиш ва қарши ҳужумга ўтиш қобилияти Европани ҳайратда қолдирди. Қизил армиянинг чидамлилиги ва стратегик жойлашуви вазиятни ўзгартиришда ҳал қилувчи аҳамиятга эга эди. Сталинград ва Курск каби муҳим жанглар совет кучлари ҳамда қатъиятини намойиш этди. Бу ғалабалар Совет қўшинларининг Шарқий Европага юришига йўл очди.

20-факт. «Барбаросса операцияси» Гитлер томонидан улкан ва муваффақиятсиз «қимор ўйини» сифатида эсда қолади. Босқиннинг дастлабки муваффақиятлари унинг якуний муваффақиятсизлиги билан ювилиб кетди.

Бонус факт. СССРда фашистлар Германиясига қарши «Момақалдироқ операцияси», деб номланган превентив зарба бериш режаси бор эди. Ушбу режа Германия томонидан кучайиб бораётган таҳдидга қарши туриш учун ишлаб чиқилган ва Германия ўз ҳужумини бошлашдан олдин зарба бериш учун кенг миқёсли Совет ҳужумини ўз ичига олган. Бу режа ҳеч қачон амалга оширилмади. Чунки Германиянинг Совет Иттифоқига бостириб кириши уларни мудофаа урушига мажбур қилди.

Энди эса сизга ушбу урушдан 20 та энг эксклюзив расмларни тақдим этмоқчимиз.

Бугун уруш бошланганига 83 йил тўлди. Дунё эса шу вақт оралиғида урушнинг даҳшатларини буткул унутди. Ҳар ерда замонавий уруш нуқталари пайдо бўлмоқда. Инсоният ҳар қандай ҳолатда ҳам урушларнинг бахтсизликларга сабаб бўлишини унутмаслиги лозим. Гарчи сизнинг номингиз ғолиблар қаторида ёзилса ҳам, ҳеч қачон урушлар ғалаба олиб келмайди.