Фото: Reuters

Халқаро инқироз гуруҳининг Украина бўйича катта таҳлилчиси Луциан Кимнинг айтишича, АҚШ президенти европаликларсиз Украинада бирон бир ечимга эришиш жуда қийин бўлишини тушуниб етган.

АҚШ президенти Дональд Трамп Россия президенти Владимир Путин ва Украина президенти Владимир Зеленский билан саммитни давом эттиришга хайрихоҳлигини билдирди. Шунингдек, у агар Россия ўт очишни тўхтатишга рози бўлмаса, оғир оқибатларга олиб келиши ҳақида огоҳлантирди.

Украина президенти Владимир Зеленский кеча, 13 август куни Германия канцлери Фридрих Мерц томонидан ташкил қилинган Европа Иттифоқи расмийлари ва АҚШ президенти Дональд Трамп билан онлайн саммитда қатнашиш учун Берлинга келди. Бу мулоқот 15 август куни бўлиб ўтадиган Аляска бўлиб ўтадиган Трамп ва Путин саммити олдидан ўзига хос машварат вазифасини бажарди.

Онлайн мулоқотда Германия канцлери Фридрих Мерц, АҚШ президенти Дональд Трамп, АҚШ вице-президенти Жэй Ди Вэнс, Украина президенти Владимир Зеленский, Италия бош вазири Жоржа Мелони, Буюк Британия бош вазири Кир Стармер, Франция президенти Эммануэль Макрон ва Голландия бош вазири Дик Шоф ва бошқа расмийлар қатнашди.

Улар нималар ҳақида гаплашди?

Трампнинг Путин билан яккама-якка учрашиши Европа етакчиларини хавотирга солмоқда. Йиғилиш ҳам шу сабаб билан ташкил этилган. Аввалига Европа етакчилари ва НАТО аъзолари Зеленский билан видеоконференция орқали гаплашган. Тахминан, бир соат ўтгач Трамп ва АҚШ вице-президенти муҳокамага қўшилган. Кейин Мерц ва Зеленский қўшма баёнот билан чиққан. Шундан сўнг Трамп Вашингтондаги Кеннеди марказида алоҳида мурожаатини эълон қилди. Шу куннинг ўзида Россия агрессиясига қарши Украинани қўллаб-қувватлашни кучайтириш тарафдори бўлган 31 давлатдан иборат “Кўнгиллилар коалицияси” алоҳида виртуал сессияда йиғилиб, баёнот берган.

“Украина столда бўлишини аниқ айтдик” — Германия канцлери

Германия канцлерининг айтишича, жума куни Аляскадаги саммитда Европа ва Украина хавфсизлик манфаатлари ҳурмат қилиниши керак. У Украинанинг ҳар қандай тинчлик музокараларида ўт очишни тўхтатиш билан бир столда ўтириш муҳимлигини таъкидлади.

“Биз кейинги учрашув бўлиши биланоқ Украина столда бўлишини аниқ айтдик. Президент Трамп ўт очишни тўхтатишни устувор вазифа сифатида қўймоқчи”, — дея қўшимча қилган Мерц Берлинда Зеленский билан бирга журналистларга.

Франция президентининг қайд этишича, Украинадаги ҳар қандай ҳудудий алмашинув фақат Украина билан муҳокама қилиниши керак.

“Трамп АҚШ Аляскадаги ушбу учрашувда ўт очишни тўхтатишга эришмоқчи эканлигини айтди. Биз Украинани қўллаб-қувватлашда давом этишимиз керак, мен “биз” деганимда, европаликлар ва америкаликларни назарда тутяпман”, — деди Макрон журналистларга.

Буюк Британия бош вазири Кир Стармернинг матбуот котибининг айтишича, Украина ҳар қандай тинчлик битимининг бир қисми сифатида ишончли хавфсизлик кафолатларига муҳтож. Шу ўринда у Бирлашган Қиролликнинг Украинани қўллаб-қувватлаши тўхтамаслигини қўшимча қилган.

“Украинага тегишли ҳамма нарсани фақат Украина билан муҳокама қилиш керак” — Зеленский

Зеленский Мерц билан бўлиб ўтган матбуот анжуманида Россия ўзини бутун Украинани босиб олишга қодир, деб кўрсатишга ҳаракат қилаётганига урғу берди. Украина раҳбари, шунингдек, Украина ҳақида гаплашиш Украинасиз бўлиши мумкинмаслигидан огоҳлантирган.

“Украинага тегишли ҳамма нарсани фақат Украина билан муҳокама қилиш керак. Музокаралар учун уч томонлама форматни тайёрлашимиз керак. Оташкесим бўлиши керак. Ишончли хавфсизлик кафолатлари бўлиши шарт”, — дея қўшимча қилди Зеленский.

Зеленскийнинг таъкидлашича, келишилган тамойиллар орасида Россияга Украинанинг Европа Иттифоқи ёки НАТОга қўшилиш йўлини тўсиб қўйишига йўл қўймаслик керак. Тинчлик музокараларини эса Россияга босимни сақлаб қолиш билан бирга олиб борилиши керак.

Украина раҳбари, шунингдек, Россия Аляскадаги саммитда ўт очишни тўхтатишга рози бўлмаса, санкцияларни кучайтириш кераклигини таъкидлади. “Бу самарали тамойиллар. Уларнинг ишлаши муҳим”, — дейди Зеленский.

Трамп саммитдан нималарга умид қилмоқда?

Мулоқотдан сўнг Трамп Вашингтондаги Кеннеди марказида нутқ сўзлади.

“Биз яхши суҳбат ўтказдик. Менга бунга 10 баҳо қўяман”, — деди Трамп. Шундан сўнг АҚШ раҳбари жума кунги учрашув олдидан потенциал кейинги қадамларни муҳокама қилди.

“Иккинчи учрашувни ўтказишимиз учун жуда яхши имконият бор, у биринчисига қараганда самаралироқ бўлади. Чунки биринчисида мен нима қилаётганимизни билиб оламан”, — деди у.

Трамп, шунингдек, у билан Путин ўртасидаги биринчи учрашувдан сўнг Зеленский иштирокида ҳам уч томонлама учрашув ўтказиш эҳтимолини билдирди.

АҚШ етакчиси Путин билан жума кунги музокаралардан сўнг Зеленский ва бошқа Европа етакчиларига қўнғироқ қилишни режалаштираётганини маълум қилди.

Оқ уй раҳбарига кўра, агар Путин жума кунги учрашувдан кейин урушни тугатишга рози бўлмаса, Россия учун “жуда оғир оқибатлар”га олиб келувчи воқеалар бўлади.

“Сиз уни Украинадаги тинч аҳолини нишонга олишни тўхтатишга ишонтира олишингизга ишонасизми?”, — деб сўради бир журналист Трампдан. У эса “Мен у билан бу ҳақда гаплашганман”, деди.

“Мен урушни тугатишни хоҳлайман. Бу Байденнинг уруши, лекин мен уни тугатмоқчиман. Мен тугатган бошқа бешта уруш билан бирга бу урушни тугатишдан жуда фахрланаман”, — деди Трамп. Бироқ у қайси можароларни назарда тутаётганини тушунтирмади. У май ойида Ҳиндистон ва Покистон, июнь ойида Исроил ва Эрон ўртасида ўт очишни тўхтатиш учун даъво қилган ва Озарбайжон ҳамда Арманистон, Конго Демократик Республикаси ва Руанда ўртасидаги сулҳ битимларига воситачилик қилган. Шунингдек, у Таиланд ва Камбоджа низосини ҳал қилганини айтади. Бундан ташқари, Трамп, шунингдек, бир неча бор тинчлик бўйича Нобель мукофотини олишни орзу қилишини ва ўзини мукофотга лойиқ деб билишини бир неча бор очиқ айтган.

“Кўнгиллилар коалицияси”да нима гаплар?

Коалиция жума кунги музокаралар учун асос бўлиши керак деб ҳисоблаган тўртта асосий талабни баён қилган баёнотни эълон қилди.

Унга кўра, мазмунли музокаралар фақат ўт очишни тўхтатиш ёки ҳарбий ҳаракатларни доимий ва сезиларли даражада тўхтатиш шароитида бўлиши мумкин. Иккинчидан, агар Россия Аляскада ўт очишни тўхтатишдан бош тортса, уруш иқтисодиётини янада кескинлаштириш учун санкциялар ва бошқа иқтисодий чораларни кучайтириш керак. Учинчидан, халқаро чегаралар куч билан ўзгартирилмаслиги керак. Тўртинчидан, Украина кучли хавфсизлик кафолатларини олиши керак, бунда “Кўнгиллилар коалицияси” ёрдам беришга тайёр, жумладан, жанговар ҳаракатлар тугагандан сўнг тинчликпарвар кучларни жойлаштириш масаласида.

“Украина қуролли кучларига ёки унинг учинчи давлатлар билан ҳамкорлигига ҳеч қандай чекловлар қўйилмаслиги керак”, — дейилади баёнотда. Россия эса Украинанинг Европа Иттифоқи ёки НАТОга аъзо бўлиш йўлига вето қўя олмайди.

Европа аралашуви Аляскадаги саммитга таъсир қиладими?

Бу ноаниқ, бироқ таҳлилчиларнинг айтишича, чоршанба кунги суҳбатлар Европа Трампнинг қитъани эътиборсиз қолдира олмаслигига ишонч ҳосил қилишга муваффақ бўлганини кўрсатади.

“Агар маълум мажбуриятлар берилган бўлса ҳам, биз Путин ва Трамп бир хонада бўлишса, нима бўлишини билмаймиз”, — деди Халқаро инқироз гуруҳининг Украина бўйича катта таҳлилчиси Луциан Ким “Al Jazeera” телеканалига.

“Трамп биринчи марта лавозимга келганида европаликларни тинглаши маълум эмас эди. Трамп европаликларсиз Украинада бирон бир ечимга эришиш жуда қийин бўлишини тушунди”, — деди у. Ким, шунингдек, Европа ўз кучи ва таъсиридан фойдаланиб, уруш юзасидан Россияга босим ўтказганини таъкидлади.

Россия тинчлик шартномаси ҳақида қандай фикрда?

Чоршанба куни Россия ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Алексей Фадеев матбуот анжуманида Москванинг позицияси президент Путин 2024 йил июнь ойидаги баёнотидан фарқ қилмаслигини айтди.

Ўшанда Путин Украина ҳукумати Украинанинг Россия томонидан қисман босиб олинган тўртта вилоятидан – Донецк, Луганск, Херсон ва Запорожьедан чиқиб кетса, сулҳ дарҳол кучга киришини айтган эди. У, шунингдек, Украина НАТО ҳарбий иттифоқига қўшилишдан расман воз кечиши кераклигини таъкидлаган.

Россия ҳозирда Украинанинг қарийб 19 фоизини, жумладан бутун Қрим ва Луганскни, Донецк, Запорожье ва Херсоннинг 70 фоиздан ортиғини, қолаверса Харков, Суми, Николай ва Днепропетровск вилоятларининг кичик қисмларини назорат қилмоқда.