10-avgust — Oʻzbekiston xalq yozuvchisi

Erkin Aʼzam tavallud topgan kun

(hikoya)

Malik, Nishon, oʻsha qattiq kelgan qish eslaringdami? Qattol dara yoʻli, olijanob Safarov...

Bugun men uni “Toshkent” mehmonxonasi oldida uchratib koldim. Yoʻq, uchratishni kutmagan, oʻylamagan edim — tasodifan duch keldi. Yonida oʻziga oʻxshaganroq bir kishi. Tanimadim. Maydonda kezib yurishibdi. Hasan-Husandek bir xil kiyinishgan. Kiyim-boshlari yangi, aʼlosifat, ammo birovning egnidan nasiyaga olgandek qandaydir zebsiz, yarashiksiz. Chamasi, kecha kelishgan. Keliboq zarur ishlarini bitirishganu kechqurun yo “Toshbolta oshiq”qa (nechanchi marta?) yoki biron-bir (toʻylarda eshitaverib zerikmagan) xushovoz xonandaning konsertiga kirib miriqishgan. Bugun esa u yoq-bu yoqni aylanishgan, albatta SUM, GUMlardan sovgʻa-salom olishgan, restoranda oʻtirib “bir xumordan chiqishgan”. Mana, endi mayin kekirib poytaxt manzaralarini koʻzdan kechirishmoqda. (Axir, qishloqqa qaytganingda safar taassurotiga qiziqqan birov-yarim “Ha-a, bu Toshkentlar qalay ekan?” deya soʻrab-netib qolsa, mum tishlab turolmaysan-ku! “E, soʻramang, birodar! Erkagu ayolini ajratib boʻlmaydi. Qizlar ham shim kiyib qolibdi deng, barining sochi qirqilgan. Qiyomat. Lekin bu metro degani zoʻr ekan, hamma yogʻi marmar-a!”) Hozir teatr maydoniga oʻtishadi: antiqa favvora tevaragini ham bir aylanishsin-da… Xuddi shu payt uchrashib qoldik.

— E, e, jiyan! — dedi Safarov quchoqlashmoqchidek qoʻllarini ikki yonga yozib.

Salomlashgan, hol-ahvol soʻrashgan boʻldik: “Qaysi shamol uchirdi?” “Xizmatchilik, jiyan. Shahringizda mehmonmiz”.

Taxminim toʻgʻri chiqdi: kecha kelishgan ekan; “Xudo xohlasa, bugun oqshom poyezdni koʻzlab turibmiz”.

— Oʻzimizning ukalardan, — deya Safarov meni sherigiga tanishtira ketdi. — Shu yerda, Toshkentda ishlaydi. Idorasi — huv anovi baland binoda. Koʻryapsizmi, tepasida soati ham bor! Shundaymi? (Gapini menga tasdiqlatib oldi.) Bular toʻ-oʻrt-beshta boʻlib bu yoqdan borishardi. Qishning kuni deng, sovuq, izgʻirin. Egnilarida charmga oʻxshagan yupqagina haligi, nima deydi, kurtkami, istansada dikillabgina yer tepib turishadi. Ustudent-da. Rahmim keladi. “Mininglar moshinaga”, deyman. Ekspeditor edik, tagimizda moshina, istansadan taxtayu shifer tashiydigan vaqtlarimiz. Shuytib deng, toʻ-oʻrt-beshtasini moshinaga oʻtqazib qishloqqa olib qaytaman. Yoʻl boʻyi ashulani vang qoʻyib ketishadi. Ustudent-da. Mana, endi qarang, qanday odam boʻlib ketishdi!! Toshkentday joyda ishlash osonmi? Faxrlanamiz-da bular bilan, faxrlanamiz. Nima dedingiz?

— Shunday, shunday, — deya sherigi ham unga qoʻshilib men bilan faxrlandi.

— Qani, bunday bir choylashaylik boʻlmasa, — dedi Safarov restoran tomon ishora qilib.

Men ham oʻz navbatimda ularni uyga taklif etgan kishi boʻldim.

— Aytdim-ku, bugun oqshom poyezdga chiqmoqchimiz, — dedi Safarov afsuslangandek. — Lekin yanagi qatla yoʻlimiz tushsa, siznikida albatta bir mehmon boʻlishimiz bor, ha, hisobga olib qoʻying, jiyan. Ehtiyotdan adresingizni yozib bering. Toshkent bizga Makkaday gap, mana shunday kelib-kelib turamiz.

Biz u bilan anchayin tanish hamqishloqlar kabi joʻngina ajralishimiz, men undan qishloqdagilarga salom aytishini soʻrab, u esa navbatdagi kelganida albatta mehmon boʻlajagini taʼkidlab odatdagidek xayrlashishimiz, shahar odamiga xos parishonxotirlik ichida men uni birpasdan keyin unutishim, butunlay unutishim, yana oʻzimning bosh-adoqsiz tashvishlarimga shoʻngʻib ketishim mumkin edi. Shunday boʻlgani tuzuk edi, ammo xoʻshlashar chogʻimiz u ishni buzdi — dabdurustdan soʻrab qoldi:

— Hoʻ-oʻ, Durdara esingizdami, jiyan? Boʻron chatoq?..

Durdara! Laʼnati Durdara! Esingdami, Malik? Esingdami Nishon?

Durdara, du-ur dara — chek-adoqsiz olis dara…

Egnimizda yengil nimcha-kurtka (palto bizga yarashmaydi: qoʻpol, uzun), bosh yalang (telpak ogʻirlik qiladigan mahallar-da!) oyoqlarimizda yozlik boshmoq (qishligiga pul qayda?), uchovlon — Malik, Nishon va men yangi yil bayramini uyda, ota-onalarimiz bagʻrida oʻtkazish uchun qishloqqa joʻnadik. Uyda bizni bezatilgan archa emas, qorbobo emas, sirli sovgʻa-salomlar ham emas — issiqqina sandal, atay asrab qoʻyilgan kuzgi uzumlar, olma, behi, ularning xonani toʻkinlik gashtiga toʻldirgan anvoyi hidi, onalarimiz, ukalarimizning qadrdon quchogʻi, mehri kutardi.

Ammo poyezddan tushgach, bizni sovuq stansiya, chillada mastiqqan boʻri misol xunuq uvillab oyoqdan chaladigan boʻron, yuzlarga zaharli ignadek sanchiladigan daydi izgʻirin qarshi oldi. Pisand qilmadik: yosh edik, sogʻlom edik. Sovqotardigu yaqin, juda yaqin joyda — huv anovi kul rang tuman pardasida osmonga oʻrlab, osmonga qoʻshilib gʻira-shira koʻzga chalinayotgan dovon ortida, adirlar qoʻyniga yashiringan bir qishloq borligini, unda uyimiz, issiq-issiq uylarimiz borligini, omad yoʻlimizni bersa, hademdy u yerga yetib olishimizni oʻylab, badanlarimizga iliqlik yugurgandek boʻlardi. Yaqin, juda yaqin. Devdek xoʻmrayib turgan anovi dovondan eson-omon oʻtsak — uyga yetganimiz.

Bamisoli nuqul sovuq, badnamo temiru qoʻrgʻoshindan quyilib, rutubat makon qilgan qafasdek tor, nim-qorongʻi stansiya binosidan navbatma-navbat chiqib, kaftimiz — quloqlarimizga qopqoq, yugurishga shaylanayotgan odamga oʻxshab, turgan joyimizda depsingancha yoʻlovchi mashinani poylay boshladik.

Omadimiz chopganimi, koʻp kutishga toʻgʻri kelmadi. Poyloqchilikka chiqqan Nishon oʻsha zahoti yugurib kirdi:

— Mashina!

Roʻparada, temir yoʻldan narida saf tortgan, tevarak-atrofi egalarini kutib, qor koʻrpasi ostida mudrab, zerikib yotgan yogʻochu koʻmir uyumlariga toʻla pastak-pastak taxta omborlar biqinida koʻringan yuk mashinasi gʻildiraklaridagi zanjirlarni shaldiratib kelib yonginamizda toʻxtadi. Kabina oynasini tushirib, boshida savatdek telpak, poʻstini yoqalarini koʻtarib olgan, yuzi shishinqiragannamo bir kishi boʻynini choʻzdi:

— Ha, jiyanlar, yoʻl boʻlsin?

— Bogʻbologa, — deya uchalamiz baravar javob qaytardiq,

— E, oʻzimizning bolalar-ku! Kimning uli boʻlasizlar?

— Salim tegirmonchining, — dedi Nishon chiyillab. — Qahhor darozning ukasiman, elektrstansiyadagi, — dedi Malik istar-istamas poʻngʻillab.

— Abrayevning, — dedim men oxirida, nimagadir umidvorlik bilan.

— E-e, shunday denglar? Buni qarang. — Savatdek telpak yoniga — shofyorga oʻgirildi.

— Safarov, — dedi Nishon pichirlab. — Hamsoyamiz. Uyi sal nariroqda-yu, baribir hamsoya-da. Kabina ichidagi gap eshitilib turardi.

— Devonamisiz oʻzi, Norboy aka? Kunni qarang, boʻlmaydi-ye! — derdi shofyor oʻjar ohangda. — Ana, dovonni qor bosib yotibdi. Undan yuraman deganning yuragi otniki boʻlishi kerak. Xudo koʻrsatmasin, Durdaraning yoʻlini oʻzingiz bilasiz, borguncha…

Kabinaning narigi eshigi ochildi, quloqchinli, qora choponga oʻrangan shofyor tushib, oldimizga keldi.

— Ukalar, xafa boʻlmaysizlar, — dedi u Nishonning yelkasiga qoʻlini qoʻyib, — yukimiz ogʻir, dovondan yurolmaymiz. Koʻryapsizlar, moshinaning usti ochiq. Kiyimlaring ham... Yaxshisi, men sizlarni ammamnikiga olib borib qoʻysam. Uyi shu yerda, yaqin. Bu kecha mazza qilib gurungni urib yotsalaring-da, ertaga — xudo poshsho, kun ochilib, qulayroq biron moshina boʻlsa... Maylimi?

Biz moʻltirab Safarovga tikildik.

— Choʻlli! Qoʻy shu gapni, bu yoqqa chiq! — dedi Safarov amirona ohangda. Soʻng bizga koʻz qisib, mashinaga imo qildi: — Mininglar, bolalar! Ikki soat nima degan gap? Hash-pash deguncha yetamiz. Sovuq yeb koʻyarmidi? Boʻzbola, ustudent. Ammangnikida nima bor? Bugun praznik, uylariga borishi kerak, Shundaymi, jiyanlar, a?

Yashang, Safarov amaki!

Bizga xuddi shu gap kerak edi. Lip etib uchalamiz ham mashinaga chiqib oldik. Mashina Safarovniki, unga ammasining uyini bahona qilib ortiqcha dahmazadan qutulmoqchi boʻlayotgan anovi, qoʻrqoq shofyor emas, tushungan odam Safarov xoʻjayin. Xoʻjayinning gapi gap! “Etagi” tushirilib, boʻgʻzigacha terak boʻyi keladigan uzun-uzun taxtalar ortilgan mashina haydovchisiga qoʻshilib ogʻringandek, istar-istamas joyidan qoʻzgʻaldi. Yoʻlovchi mashinaga intizorligimiz sovuq xoʻmrayib turgan qizgʻish stansiya binosi, tuman ichiga shoʻngʻib ketgan temir yoʻlu tevarak-atrofi ivirsib yotgann taxta omborlar bilan birga ortda qoldi. Mashina hademay bahaybat dovonga, dovon emas, bamisoli osmonga oʻrlab ketgan ilon izini chetlab oʻtib (“Undan yuraman deganning yuragi otniki boʻlishi kerak!”) oddiy odam yuragi bilan yurishga oʻngʻay, tepasida qoyalar vahimali qaqqayib, ajdahodek ogʻzini ochib turgan dara yoʻliga burildi.

Qoyalarning xira koʻlkasidan boshqa narsani koʻrib boʻlmaydi — hamma yoq tuman. Chiroqlarini yoqqan mashina paypaslangancha, toqatni toq qilgudek imillab bormoqda. Goʻyo tuman ichida silkinib, tuman belanchagida tebranib turgandekmiz. Qiyalik yoki doʻnglikka koʻtarilganda xuddi tuman qoʻyniga singib, tumanga qorishib ketgandek boʻlamiz. Dara boʻylab allanima, yoʻq, ajdaho naʼra tortayotgandek. Ajdaho bizni domiga chorlamoqda, yutmoqda…

— Dovondan ketsak zoʻr boʻlardi-da, — dedi Nishon quloqlarini kaftlari bilan ishqarkan. — Birpasda yetardik.

— Oʻlging kelgani yoʻqmi? — dedi Malik.

— Oʻlmoq yo qolmoq-da joʻra, bu nima azob?

— Shoshmay tur endi, uyga borganda oʻlasan. Davay, ashula aytamiz.

— Ashulaga balo bormi shu paytda? — deya luqma tashladim men. — Sovuqda oʻlaman deb ketyapsanu!

Ular gapimga parvo qilishmadi, boshlashdi:

Qargʻalar-r-r uchsa-a-a qarayli-i-ik…

— Qoʻshilsang-chi, — dedi tishlari takillayotgan Nishon menga. — Isigandek boʻlasan, xudo ursin. Sovuq esingdan chiqadi-da. Qani, ha! Qargʻalar-r-r…

Men esa labimni qimirlatishga ham qoʻrqardim: sovuq kiradi. Yoʻq, ular ham sal oʻtmay “isinib boʻlishdi” — bas qilishdi. Biri qulogʻini, biri burnini ishqashga tushdi.

Mashina sekinlagandek boʻlib, Safarovning ovozi eshitildi:

— Ha, jiyanlar, jimib qoldilaring? — dedi u kabinadan hovur purkab. —Baland-baland aytinglar-da ashulani, biz ham eshitaylik!

— Yetib qoldikmi, amaki? — deb soʻradi Nishon chiyillab.

— Yetamiz, yetamiz. Daraning ogʻziga oz qoldi. Daraning ogʻziga yetguncha… burnimiz, quloqlarimiz ishdan chiqdi, ular haqida qaygʻurmay qoʻydik — yoʻq hisobi boʻlib qoldi. Oyoqlarimizga yopishdik. Lekin oyoqlar na bunday iliganga oʻxshar, na birdan muzlab, bizni tinch qoʻyar edi. Laʼnati boshmoq ichiga xuddi aysberg muzidan bir boʻlak joylangandek! Nishon boʻynidagi sharfni yechib oyogʻiga oʻradi. Malik bilan men ham shunday qildik. Ammo quloq-burun boshqa-yu oyoq boshqa, ular har xil etdan yaralgan ekan.

Bir vaqt Nishon piq-piq qila boshladi.

— E-ha, Gamletim, oʻylay-oʻylay oxiri oʻlmoqqa jazm etdilarmi, — dedi Malik. Ichimizda dadilrogʻimiz ham, shoʻxrogʻimiz ham shu edi. — Tentak boʻlib qoldi bu, — dedi keyin menga qarab va jiddiy uqtirdi: — Sovuq yomon-da, odamni mana shunday tentak qilib qoʻyadi. Sen ham ehtiyot boʻl!

— Yigʻlayapman, — dedi Nishon qalt-qalt uchib, eshitilar-eshitilmas. — Picha isiganga oʻxshayman. Sizlar ham yigʻlanglar.

— Ana, aytmadimmi?! — dedi Malik yana kulgiga olib. — Sogʻ odam shu havoda isidim, deydimi?

Biroq, koʻp oʻtmay Malik ikkalamiz ham “tentak boʻlib qoldik” — boshqa iloji yoʻq edi. Chindan ham, odam sal yengil tortgangami, isigangami oʻxshadi. Toshbaqa misol boʻynimizni ichimizga tortgan koʻyi gʻujanak boʻlib, uvillagancha bir-birimizning pinjimizga tiqilamiz. Rahmi keldimi, Malik Nishonning oyogʻini bagʻriga oldi, men oyogʻimni asta Nishon tomon uzatdim…

Biz hozir “ajdaho”ning naq “oshqozoni”da edik. Hali ancha yurishimiz kerak, ancha. Boyagi hazil-mutoyibayu “ashula”, “yigʻi” — hech biri kor qilmay qoldi. Endi goʻyo ortiq sezgi-hisdan mahrum, jonsiz uchta gavda, uch jasad “ajdaho oshqozoni”da qalqib-qalqib shunchaki suzib yuribdi, xolos. Faqat bu jasadlarning ich-ichida bittadan chiroq miltillaydi: “Axir, uyga boryapmiz-ku, uyimizga! Axir, yetarmiz-ku! Uyimiz issiq, pechka bor, sandal bor, olma, uzum, behi…”

Bir vaqt mashina toʻxtadi, gʻoʻngʻir-gʻoʻngʻir ovozlar eshitildi. Karaxt, bemajol gavdalarimizni koʻtarib qaradik.

Ura! “Ajdahoning qorni” — daradan chiqibmiz! Ana, koʻkish gʻubor ichida ikki adir oraligʻidagi soylikda joylashgan besh-oʻn xonadonli Avjin ovuli! Undan naryogʻi — yarim soatlik yoʻl. Ura!

Mashinamiz soylikka engan joyda toʻxtab turardi. Oldi qarmoqqa oʻxshagan, kamonsimon xoda bilan toʻsilgan; yoʻl chetida omonatgina taxta hujra. Shlagbaum! Egnida eski chakmon, toʻshi ochiq, yuz-koʻzini soqol bosgan bir kishi kabina oldida Safarov bilan munozara qilmoqda.

— Meni taniyapsizmi oʻzi, Boʻron aka? — derdi Safarov boʻgʻilib.

— Menga bunday siyosat qilmang, xoʻpmi! Men sizni tanimayman! — derdi kishi jangarilik bilan. — Aytdim-ku, mumkin emas!

— Ebi, bu odamga bir balo boʻlganmi oʻzi? Har kuni oʻtib-qaytib yurgan yoʻlimiz boʻlsa...

— Bugun oʻtmaysiz-da. Bugun — kalantir!

— Axir, ertalab ketayotganimizda hech gap yoʻq edi-ku? Qorangizni ham koʻrmadik? Qachondan boshlab…

— Hozirdan boshlab — kalantir! Tushdan keyin shunday buyruq boʻldi. Yuqoridan!

— Qoʻying, Boʻron aka, oʻzimizning odamsiz, — deya Safarov kabina eshigini ochib oyogʻini tushirarkan, murosa qilishga urindi: — Anov ola tayogʻingizni koʻtaring endi, yoʻldan qoldirmang odamni buytib. Tepada yuk bor, koʻryapsiz.

— Anovilar-chi? Ular ham yukmi?

— Ular... — Safarov biz tomon oʻgirildi, — oʻzimizning bolalar, ustudentlar.

— Ayting, tushsin.

— E-e, qoʻying-da shu gapni, Boʻron aka! Toshkentday joydan praznik qilib kelishyapti, uylariga borishi kerak.

— Uyiga shunday koʻkarib boradimi? Uni qarang, sob boʻpti-ku bari. Yoʻq, tushadi, gap tamom! Kalantir!

— E, karantinlamay keting! — dedi Safarov achchiqlanib. — Taxta-maxta kerak boʻlsa, bunday aylantirib oʻtirmay…

— Kalantir deyapman, musulmon, taxta emas!

— Oʻ bobo, mana bu Abrayevning oʻgʻli boʻladi! — dedi Malik meni koʻrsatib.

— E, menga desang, xudoning uli boʻlmaysanmi — tushasan!

— Ha, bular tushsa, bizni qoʻyib yuborasizmi, axir? — dedi Safarov ilojini topgandek.

— Tushsin qani.

Mehribon Safarov qoʻllarini ikki yonga yozgancha bizlarga qarab nochorona iljaydi:

— Jiyanlar, oʻzlaring koʻrib turibsizlar, bu odamga xudo bas kelmasa...

Mashinadan birinchi boʻlib Nishon tushdi. Tushdi-yu, joyidan turolmay oʻtirib qoldi.

— Ha? — dedi Malik unga engashib.

— Oyogʻim... — Nishonning afti ayanchli bujmaydi.

— Bular endi nima qiladi? — dedi Safarov.

— Ishingiz boʻlmasin, siz ketavering, — dedi kishi toʻsiqni koʻtarib mashinaga yoʻl ocharkan.

— Aytganday, qachondan beri bu karantinchilikka oʻtdilar? Ilgari chorvada edilar shekilli? Yo bunisi begʻalva, serdaromadroq ekanmi? — Safarov kinoya bilan uni bir achitmoqchi boʻldi.

— Bu yoʻldan sizga oʻxshaganlar oʻtadigan boʻlsa, men doim shu yerdaman!

— Zoʻrsiz, zoʻrsiz, — dedi Safarov gapga eʼtibor bermay va kabina eshigini yoparkan, bizdan uzr soʻragan boʻldi: — Xafa boʻlmaysizlar endi, jiyanlar.

Mashina gʻubor ichida koʻrinmay ketgach, yonimizdagi kishi “Noinsof!” deb toʻngʻilladi va bizga oʻgirildi:

— Yuringlar.

U qiyalikka qarab yoʻl boshladi. Malik ikkovimiz Nishonni ikki yonidan olib indamaygina unga ergashdik.

U bizni kayoqqa olib bormoqchi? Nega yoʻldan qoldirdi? Qayoqdan paydo boʻldi oʻzi? Maqsadi nima? Laʼnati “kalantir”!

Oldimizda hoʻqqidek boʻlib churq etmay ketayotgan bu odam, uning yargʻoq telpagi, eski chakmoni, paytavasi chuvalib borayotgan qoʻpol etigi koʻzimizga balodek koʻrinardi. Lekin shu tobda qoʻlimizdan nima keladi, ilojimiz qancha?

“Kalantir” bizni ovul chetidagi, girdi tosh bilan oʻralgan qoʻraga olib bordi, peshayvonsiz imoratning chap yonidagi kichik bir xonaga boshlab kirdi-da, oʻzi chiqib ketdi; shu boʻyi qorasi koʻrinmadi. Xiyol oʻtib, boshiga qalin roʻmol oʻragan, koʻk duxoba kamzulli novcha bir ayol kirib:

— Yaxshi yuribsizlarmi, yigitlar? Sovqotibsizlar-da? — dedi va poygakdagi pechkaga langʻillatib oʻt yoqdi. Keyin dasturxon yozib, non-choy, bir tovoqda qovurdoq keltirib qoʻydi; boshimizda turib bir lahza bizga razm soldi-da, — yeb-ichib oʻtiringlar-a, aylanaylar, — deya xonadan chiqdi.

Qovurdoqni paqqos tushirdigu oʻzimizni ogʻir, lohas seza boshladik. Xona xiyla isib qolgan edi: Badanlarimiz boʻshashib, yayrab, quroqi yakandozlarga choʻzilgancha loʻlabolishlarga yonboshladik. Sovqotib charchagan ekanmizmi, issiq elitibdimi, koʻzimiz ilinibdi, tarrakdek qotib qolibmiz. Tush koʻrgan boʻlsak, uchalamizning ham tushimizga laʼnati Durdara emas, issiqqina uylarimiz, sandal, olma, uzum, behilar, ukalarmiz, onalarimiz kirgandir…

Toshkentdek joydan atay yoʻlga chiqib, manzilimizga bir qadam qolganda birovning uyiga majburan qoʻnib, yangi yil bayramini uyquda, ana shunday tushlar bilan “kutib oldik”.

Yangi yilning birinchi tongi uygʻonib koʻzimni ochsam, ostonada kechagi ayol turibdi. — Sizlarga moshina yuboribdilar… Shosha-pisha sheriklarimni uygʻotdim. Koʻzlarimizni ishqay-ishqay xonadan chiqarkanmiz, dasturxonda qoʻl urilmagan bir tovoq oshni koʻrdik. Kechagi!

Tashqarida bizni biqiniga “Veterinariya” deb yozilgan mosh rang yengil mashina kutib turardi. Ayolga na “rahmat”, na “xayr” deyishny unutib, mashinaga oʻtirdik.

Shofyor asli shu ovullik ochiqqina, soʻzamol yigit ekan, oʻzi gap boshlab qoldi:

— Kecha kechalab kelgan edim. Bayramda boboy-momoyni yoʻqlab koʻyish kerak-da. Oʻzim sovxozda turaman. Sizlarning bu yerda ekanliklaringni bilganimda kechayoq olib borib qoʻyardim. Ertalab Boʻron chatoq aytdi, “Uyda mehmon bolalar bor edi. Toshkentdan qelishayotgan ekan”, dedi. Saharlab uyga boribdi.

— Oʻzi qayerda? — dedim men.

— Hozirmi? Molning boshida, qoʻrada boʻlsa kerak-da.

— Shlagbaumda emasmi?

— Shlagbaumda nima bor unga? — dedi yigit kulib. — Choʻpon-ku, choʻponligini qiladi-da. Hozir mollarning ahvoli chatoq.

— Kasal tarqaganmi? Karantin deyishayotuvdi? — deb qiziqsindi Malik.

— Karantin-parantin-ku emas, sovuq. Sovuqda molni asrash, qishlovdan toʻkis chiqarish osonmi, oshna!

— Kecha bizni karantin deb yoʻldan olib qoldi-ku?

— Kim? Boʻron chatoqmi?

Malik boʻlgan gapni aytib bergan edi, shofyor qiyqirib kuldi.

— Obbo, chatogʻ-ey, sizlarni toza boplabdi-ku! Karantin deyilsa, birinchi biz bilmasmidik? U nima qilib yurgan ekan shlagbaumda? Karantin boʻlganda ham odam oʻtkazilaveradi-ku? Aytmadilaringmi? Chatoqligiga boribdi-da. Sizlarni bir mehmon qilgisi kelganmi? Isinib olsin, deganmi? Qiyomat odam. Feʼliga tushunish qiyin. Oʻrligi tutsa, aytganini qildirmay qoʻymaydi. Arzimagan bir gapning ustidan tugʻishgan ukasi bilan- necha yildan beri gaplashmaydi. Lekin oʻzi zoʻr choʻpon, yaxshi odam. Obbo, chatogʻ-ey, sizlarni rosa boplabdi-da.

— Ukkagʻar “Qalantir”! Bayramni uyda oʻtkazolmadig-a! — dedi Malik.

Uchalamiz Boʻron chatoqni boplab soʻkib oldik.

Ertasi kuni otam koʻchadan qaytib: — Safarovning mashinasida kelgan ekansizlar-a? — deb qoldi. — Boya choyxonada koʻrdim, “Qarasam, stansiyada diqillabgina turishibdi, olakeldim”, dedi. Men boʻlgan gapni, bir kun yoʻlda tunab qolganimizni otamga aytmadim. Boʻron chatoq haqida ham gapirmadim. Indamay qoʻya qoldim.

Sen ham buni hech kimga aytmagandirsan, Nishon? Sen-chi, Malik? Darvoqe, nimasini aytardik, nima deb aytardik? Bir paytlar qish kuni ikki soat sovuqda yurgan boʻlsak yuribmiz-da, aytishga arzigulik nimasi bor buning? Ammo baʼzan yomgʻirda mening belim ogʻrib qoladi. Juda qattiq ogʻriydi, Nishon. Juda qattiq, Malik. Sizlarning-chi, sizlarning qayerlaring ogʻriydi? Nimadanligini bilmaysizlarmi?..

Bugun men Safarovni “Toshkent” mehmonxonasi oldida uchratib qoldim. Yoʻq, uchratishni sira kutmagan, oʻylamagan edim — tasodifan duch keldi. Bugun u menga yana oʻsha laʼnati darani, bizga qilgan yaxshiligini eslatdi. Shunda yodimga boshqa bir voqea tushdi. Institutga kirish imtihonlaridan biri paytida tishim qattiq ogʻrib qoldi. Bir azobda imtihonga kirib chikdimu yaxshi baho olganimdan suyunib, jagʻimni ushlash ham xayolimda yoʻq, koʻchada ketayotsam, kimdir: “Hoʻ yigitcha!” deb chaqirib qoldi. Qarasam, bir-biriga yarashgan yoshgina kelin-koʻyov. Ikkalasining ham qoʻlida muzqaymoq, menga qarab jilmayib turishibdi. “Imtihon topshirdingizmi? Necha baho oldingiz?” — deydi yigit. “Toʻrt”, — dedim hayron boʻlib. «Yashang, mana, sizga mukofot! — u qoʻlidagi qogʻozi ochilmagan muzqaymoqni menga tutqazdi.

— Oling, oling, tortinmang. “Besh” olganingizda boshqa narsa sovgʻa qilardik, a?» — shunday deb u kelinchakka yuzlandi. Muzqaymoq yalayotgan kelinchak jilmaygancha bosh irgʻadi. “Ikkita olgan edik. Mana, bittasini opangiz yeyapti, bunisi — sizga. Oʻzimniki edi, sizni koʻrib, sizga bergim keldi. Imtihondan yaxshi oʻtganingiz uchun. Qani, oling”. Ular menga shunday ochiq chehra, samimiyat bilan boqib turishardiki, muzqaymoqni olmay ilojim qolmadi. Oldimu tish ogʻrigʻimni ham unutib yeya boshladim va, taajjub, ogʻriq taqqa toʻxtadi.

Kim bilsin, balki oʻshanda yigit muzqaymoqni juft qilib olishga olganu, keyin yegisi kelmay qolgandir, balki uning ham tishi ogʻrib turganu tashlab yuborishga koʻngli boʻlmay, meni koʻrib shunchaki manzirat kilgandir? Kim bilsin. Lekin mana, oradan shuncha yil oʻtganiga qaramay, gohida oʻsha kelin-kuyovni qoʻmsab qolaman, qidiraman. Ularni hamon oʻshanday — biri biriga yarashgan yoshgina kelin-kuyov holida koʻrgim keladi…

Bizga yaxshilik qilmoqchi boʻlgan olijanob Safarov…

Koʻzimizga balodek koʻrinib, nafratimizni qoʻzgʻagan Boʻron chatoq…

Menga muzqaymoq hadya etgan oʻsha kelin-kuyov…

Malik, Nishon, men bugun ham baʼzida yana oʻsha daraga tushib qolgandek boʻlaman va oʻzimga taskin beraman, oʻzimni ovutaman: “Mana, hozir uyga yetaman, issiqqina uyimga. U yerda…” Shunda beixtiyor olijanob Safarov yodimga tushadi. Boʻron chatoqni esa negadir eslamayman. Sizlar eslaysizlarmi uni? Kim edi u? Qanaqa odam edi? Nega u bizni yoʻldan olib qolgan edi, Malik, bilasanmi? Sen-chi, Nishon, laʼnati Durdara yoʻlidagi himoyasiz hamrohim?..

1979 yil.