Illyustrativ foto

Avstraliyadagi Uolter va Eliza Xoll nomidagi tibbiy tadqiqotlar instituti tadqiqotchilari 20-yildan ortiq vaqtdan beri ochilmagan sirni yechish orqali Parkinson kasalligiga qarshi kurashda katta qadam tashladi.

Gap shundaki, olimlar birinchi marta bu neyrodegenerativ kasallikning rivojlanishi bilan bogʻliq boʻlgan PINK1 inson oqsilining tuzilishini aniqlashdi. PINK1 — bu Parkinson kasalligi bilan bogʻliq boʻlgan oqsil, dunyodagi eng tez rivojlanayotgan neyrodegenerativ kasallik. Mitoxondriya hujayralardagi energiya ishlab chiqarishda asosiy rol oʻynaydi.

Oddiy sharoitlarda PINK1 shikastlangan mitoxondriyalar yuzasida toʻplanadi va ularni ubikvitin deb ataladigan kichik protein bilan bogʻlaydi, bu ularni olib tashlash uchun signal beradi. PINK1 mutatsiyalari bu jarayonni buzadi, Parkinson kasalligi rivojlanishining asosiy omillaridan biri boʻlgan toksinlarning toʻplanishi va miya hujayralarining oʻlimiga olib keladi. Parkinson kasalligining xarakterli belgilaridan biri miya hujayralarining oʻlimidir. Inson tanasida taxminan 50 million hujayra oʻladi va har daqiqada almashadi, ammo miya hujayralari juda sekin tiklanadi. Mitoxondriyalar shikastlanganda, ular energiya ishlab chiqarishni toʻxtatadilar va miya hujayralariga zararli taʼsir koʻrsatadigan toksinlarni chiqarishni boshlaydilar.

Sogʻlom tanada zararlangan mitoxondriyalar maxsus jarayon orqali chiqariladi. Biroq, PINK1 mutatsiyaga uchraganda, bu mexanizm buziladi va shikastlangan mitoxondriyalar hujayralarda qolib, ularning oʻlimiga olib keladi.

Tadqiqotning yetakchi muallifi, doktor Silvi Kallegarining soʻzlariga koʻra, PINK1 toʻrt bosqichda ishlaydi: birinchi navbatda, u shikastlangan mitoxondriyalarni taniydi, soʻngra ularga yopishadi, soʻngra Parkin oqsili orqali zararlangan mitoxondriyalarni qayta ishlash jarayonini ishga tushiruvchi ubikvitin oqsilini teglaydi.

“Biz birinchi marta shikastlangan mitoxondriyalar yuzasida inson PINK1ni koʻrdik. Endi Parkinson kasalligi bilan bogʻliq boʻlgan PINK1 mutatsiyalari bu jarayonga qanday taʼsir qilishini ham tushunamiz”, — deydi Kallegari.

PINK1 tuzilishining kashf etilishi kasallikning rivojlanishini sekinlashtiradigan yoki toʻxtata oladigan yangi dorilarga umid beradi. Olimlar keyingi tadqiqotlar Parkinson kasalligini davolashda yangi davrni ochib, PINK1 mutatsiyasiga ega odamlar uchun dori vositalarini ishlab chiqishga yordam beradi, deya ishonishmoqda.