Иллюстратив фото

Украинадаги можаро қасддан ёки беихтиёр ядровий урушга айланиб кетиши мумкин. Ушбу фикрларни Ядро қуролларини бекор қилиш бўйича халқаро кампаниянинг (ICAN) сиёсат ва тадқиқот координатори Алисия Сандерс-Закре айтиб ўтди.

Шу йилнинг январь ойида Россиянинг БМТдаги (Женева) доимий вакили Геннадий Гатилов ҳозирда энг катта ядровий хавф Украина инқирозида АҚШ ва НАТОнинг кучайиш стратегиясидан келиб чиқаётганини, бу эса ядровий кучлар ўртасида тўғридан-тўғри ҳарбий қарама-қаршиликни келтириб чиқариши мумкинлигини айтганди.

Сандерс-Закренинг сўзларига кўра, сўнгги икки йил ичида халқаро ҳамжамият томонидан кескин қораланган ядровий кучайиш билан боғлиқ риторика ва хавфли хатти-ҳаракатлар кучайган.

“Бундай авж олиш тасодифий ёки атайлаб ядровий можаро келиб чиқиш хавфини оширади. Ядро қуролига эга бўлган барча давлатлар ва уларнинг иттифоқчилари ўзларининг қисқа муддатли риторика ва ҳаракатларида эҳтиёткор бўлишлари ва ядро арсеналларини йўқ қилишлари керак, бу эса ядровий эскалациянинг олдини олишнинг ягона ишончли йўли”, — дейди у.

Сандерс-Закренинг қўшимча қилишича, бугунги кунда ядро қуролига эга барча давлатлар янги, хавфлироқ ядро қуролларини яратаётгани ва бир қанча ядровий қуролга эга давлатлар фаол тўқнашувлар олиб бораётганини ҳисобга олсак, ядро қуролидан фойдаланиш хавфи айниқса юқори.

“Ядро кучайишини доимий равишда тўхтатиш ва ядро урушининг олдини олишнинг кафолатланган ягона йўли ядровий қуролни йўқ қилишдир. Ядро қуролини тақиқлаш тўғрисидаги шартнома (ЯҚТТШ) ядро қуролини йўқ қилишнинг текширилиши мумкин бўлган ягона кўп томонлама ҳужжатидир. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг барча аъзоларининг деярли ярми қўшилган.Ядро қуролини йўқ қилишга эришиш учун барча давлатлар ушбу шартномага қўшилиши керак”, дейди ICAN эксперти.

ЯҚТТШ 2017 йил июль ойида қабул қилинган. Кейин уни 122 давлат қўллаб-қувватлади. Бир давлат, Нидерландия қарши овоз берди, Сингапур эса бетараф қолган. Кўп давлатлар, жумладан, Россия ва АҚШ бу конференция ишида қатнашмади. Улар ЯҚТТШ мавжудлигини ҳисобга олиб, янги ҳужжат қабул қилиш зарурати йўқлигини таъкидладилар. Айни пайтда ЯҚТТШни 93 давлат имзолаган ва улардан 70 таси ратификация қилган. Ҳужжат 2021 йил 22 январдан кучга кирди.

2018 йил октябрь ойида Россия, Буюк Британия, Хитой, АҚШ ва Франция биргаликда ушбу шартномага қарши эканликларини ва имзоламасликларини эълон қилишди.

Россия Ташқи ишлар вазирлиги “ЯҚТТШ ишлаб чиқиш ва илгари суриш хато” деб ҳисоблайди. Департаментнинг таъкидлашича, “ядро қуролига эга бўлган мамлакатларнинг иштирокисиз ва фикрларини ҳисобга олмасдан тузилган шартнома ядро қуролини чеклаш ва қисқартириш жараёнига ҳеч қандай ҳисса қўша олмайди”.

Россия Ташқи ишлар вазирлигига кўра, “ядровий қуролсизланиш йўлидаги ҳақиқий тараққиётга фақат консенсус қарорлари асосида, халқаро хавфсизлик ва барқарорликни мустаҳкамлаш, истисносиз барча давлатлар хавфсизлигини ошириш шароитида эришиш мумкин”.

2022 йилнинг 3 январь куни Россия, Хитой, Буюк Британия, Франция ва АҚШ етакчилари ядро қуролига эга давлатлар ўртасида урушнинг олдини олиш бўйича қўшма баёнот берди. Баёнотда қайд этилишича, ядровий бешлик давлати стратегик хавфларни камайтиришни ўз масъулияти деб билади. Бундан ташқари, ядровий давлатлар ядро қуролини тарқатмаслик, қуролсизлантириш ва назорат қилиш бўйича икки ва кўп томонлама келишувларга, жумладан, ЯҚТТШга риоя қилиш муҳимлигини яна бир бор тасдиқладилар.