Туркий дунё бугун ўз тараққиёт йўлини фақат географик яқинлик ёки тарихий хотира билан эмас, балки маънавий бирлик ва ҳамжиҳатликнинг реал кучи билан белгиламоқда. Габала каби қадимий шаҳарлар замонавий сиёсий мулоқотнинг тимсолига айлангани бежиз эмас: бу масканларда бир вақтнинг ўзида ишонч муҳитини мустаҳкамлаш, янги ҳамкорлик уфқларини очиш ва умумий келажак тасаввурини уйғунлаштириш жараёни кечмоқда. Президентимизнинг Туркий давлатлар ташкилотининг Габала шаҳридаги саммитида сўзлаган нутқида илгари сурилган фикрлар айнан шуни кўрсатади: туркий халқларни боғлайдиган қадриятлар, адабий мерос ва тарихий хотира бугун амалий сиёсий иродага, иқтисодий қарорлар ва аниқ ташаббусларга таянмоқда.

Дунё сиёсати беқарорлик давридан ўтмоқда. Яқин Шарқдан Евроосиёгача чўзилган тангликлар, глобал ишонч дефицити ва хавфсизлик меъёрларининг емирилиши фонида туркий мамлакатларнинг бир-бири билан мунтазам мулоқотлари тобора аҳамият касб этмоқда. Бу мулоқотлар бир томондан минтақа ичидаги барқарорликни таъминлашга, иккинчи томондан глобал бошқарув тизимидаги муаммоларга биргаликда ечим излаши учун имкон яратади. БМТ ва бошқа халқаро платформалардаги ислоҳотлар масаласида умумий ёндашув топишга интилиш ҳам шундан далолат беради: ривожланаётган давлатларнинг овозини кучайтириш, адолатли ва мувозанатли тартибот сари ҳаракат қилиш бугун фақат дипломатик шиор эмас, балки амалий эҳтиёждир.

Туркий давлатлар ташкилоти қисқа муддатда нуфузли мулоқот майдонига айланди. Бунинг замирида уч унсур кўринади: сиёсий ишончнинг мустаҳкамланиши, иқтисодий лойиҳаларнинг кўпайиши ва гуманитар алоқаларнинг йўлга қўйилиши. Натижада ўзаро савдо ҳажми барқарор ўсмоқда, янги йўналишлар очилмоқда. Келгуси йилларда буни янги босқичга олиб чиқиш учун умумий стратегик қараш зарур: туркий маконни хомашё экспортчисидан билим ва технологияларга таянган, юқори қўшилган қиймат яратадиган ҳудудга айлантириш ғояси ана шу эҳтиёждан туғилади. Саноат кооперацияси, илм ва технологияларни ишлаб чиқариш занжирига боғлаш, ресурсларни чуқур қайта ишлашга ўтиш — буларнинг бари алоҳида мамлакатлар ўртасида мусобақадан кўра ҳамкорликни афзал кўришни талаб қилади.

Озиқ-овқат хавфсизлиги бу жараённинг яна бир таянч йўналиши. Органик маҳсулотлар бозорида туркий макон табиий шароит, анъаналар ва ҳудудий хилма-хиллиги билан ажралиб туради. Агар илмий селекция, сертификатлаш, логистика ва бозорга чиқиш стратегияси уйғунлашса, туркий бренд остида рақобатбардош экотизим пайдо бўлиши мумкин. Бу нафақат экспорт имкониятини кенгайтиради, балки қишлоқ ҳудудларида барқарор бандлик, соғлом озиқланиш маданияти ва экологик онгни кучайтиради.

Транспорт ва логистика масаласи эса минтақавий интеграциянинг асаб толаси саналади. Ўрта коридорнинг самарадорлиги рақобатбардош тарифлар, узлуксиз инфратузилма ва божхона жараёнларининг рақамлаштирилишига боғлиқ. Хитой–Қирғизистон–Ўзбекистон темирйўлини ишга тушириш, Трансафғон йўлаги билан боғланиш ва мультимодал ечимларни кенгайтириш Европа–Осиё ўртасидаги савдога янги суръат беради. Бу йўналишнинг кучи шундаки, у фақат юк оқимини тезлаштирмайди, балки ҳудудий марказлар ўртасида илм, хизматлар, туризм ва маданият алмашинувини ҳам жадаллаштиради.

Йирик инфратузилмалар молиявий таянчсиз ишламайди. Шу боис туркий инвестиция жамғармаси фаолиятини кенгайтириш, халқаро молия институтлари ва миллий ривожланиш банклари билан ҳамкорликни чуқурлаштириш муҳим. Бу ёндашув хусусий капитал учун ҳам йўл очади: ишончли шериклик механизмлари яратилса, узоқ муддатли лойиҳалар барқарор молияланади, таваккал балансланади, ижтимоий таъсир юқорилайди.

Янги иқтисодиёт унсурлари — рақамлаштириш, сунъий интеллект ва креатив индустриялар — туркий макон учун истиқболнинг калитидир. Бу йўналишларда қўшма кўргазмалар, илмий-амалий майдонлар, стандартлар ва қадрлаш тизимини уйғунлаштириш нафақат технологик алмашинувни тезлаштиради, балки халқаро бозорда рақобатбардош контент ва маҳсулотлар яратишга ёрдам беради. Рақамли инфратузилманинг мустаҳкамланиши, маълумотлар муҳофазаси ва интеллектуал мулкни ҳимоя қилиш бўйича умумий ёндашув келажак тараққиётининг этик ва ҳуқуқий пойдеворини ҳам қуради.

Таълим ва илм-фан эса бу илдизларнинг суви. Туркий университетлар иттифоқи доирасидаги алмашинувлар, қўшма грант ва тадқиқотлар, ёш олимларни рағбатлантириш ташаббуслари қадриятларимизни келажак авлодга замонавий тил ва методларда етказади. Ёшлар билан ишлашда маънавий иммунитет ҳеч қачон иккинчи даражали бўлмайди: радикализм ва бузғунчи ғояларга қарши маърифат билан жавоб бериш, исломофобия каби иллатларга нисбатан мулоқот ва ҳамжиҳатликни кучайтириш — барқарор жамиятнинг ажралмас шартидир. Экологик саводхонликка эътибор ҳам шундай баҳслар орасида устувор мавқега чиқмоқда: табиатга муносабат, ресурслардан оқилона фойдаланиш ва яшил энергия маданияти эртанги кундаги иқтисодий рақобатбардошликнинг ҳам мезонига айланмоқда.

Маданият дипломатияси бу кенг кўламли жараённинг руҳий таянчи. Навоий ва Низомий меросини кенг тарғиб қилиш, уларнинг инсонпарварлик ва дўстлик ҳақидаги ғояларини бугунги кунга кўчириш сиёсий ишончни мустаҳкамлайди, халқлар ўртасидаги ички яқинликни кучайтиради. Бундай маънавий таянчсиз ҳеч қандай иқтисодий лойиҳа чин камолотга етмайди: тараққиётнинг нафасини қадриятлар белгилайди.

Шу боис Габала саммитида янграган даъватларни умумий лисон билан ифодалаш мумкин: туркий дунё ўз келажагини биргаликда қуради. Бу келажак сиёсий ҳушёрлик, иқтисодий жасорат ва маънавий собитликдан тўқилади. Йўл узоқ, вазифалар мураккаб, лекин муштарак манфаат ва қадриятлар бор жойда натижа ҳам бўлади. Энг муҳими, бу йўл харитаси турли чўққиларни забт этиш учун эмас, халқ фаровонлигини ошириш учун чизилган. Демак, маънавий бирлик — шунчаки шиор эмас, балки умумий келажакни ишонч билан қуришга ундайдиган кучдир.

Маҳмуд Ражабов,

Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институти кичик илмий ходими.