Атиги 15 ойлик чақалоқлар ҳеч қачон кўрмаган нарсаларининг номини фақат эшитган суҳбатлари орқали ўрганишлари мумкин. Northwestern ва Harvard университетлари олимлари олиб борган тадқиқот шуни кўрсатдики, болалар ҳеч қачон кўрмаган буюм ёки меванинг номини фақат гап ичидаги контекст асосида тушуниб, уни тўғри танлай олади.

Тадқиқот шундай саволга асосланган: тасаввур қилинг, бир бола полда ўйинчоқлар билан ўйнаяпти, шу пайт ота-онаси олма, банан ва қулупнай ҳақида суҳбатлашмоқда. Гарчи бола қулупнайни ҳеч қачон кўрмаган бўлса ҳам, бу сўздан «мева» деган умумий тушунча ҳосил қилиши мумкинми? Олимлар айнан шуни аниқламоқчи бўлишди.

Тажриба уч босқичда ўтказилди. Дастлаб болаларга таниш сўзлар (масалан, олма, банан) ва уларнинг расми кўрсатилди. Кейин болаларга янги сўз айтилди (масалан, қулупнай), лекин унинг расми яширилган эди. Сўнг иккита янги буюм — бири қулупнай (мева), иккинчиси масалан, шляпа (артефакт) — кўрсатилган ва бола сўралган: «Қайси бири қулупнай?»

Натижаларга кўра, 15 ойлик болалар кўпроқ қулупнай мевасига қаради, яъни улар ушбу сўзнинг контекстдан келиб чиқиб, мева бўлиши мумкинлигини тушунишган. Бироқ 12 ойлик чақалоқларда бу даражадаги тушуниш ҳали шаклланмаган бўлиши мумкин.

Тадқиқот муаллифи Сандра Вахманнинг айтишича, бу натижалар шуни кўрсатадики, болалар атрофдаги нарсаларни бевосита кўрмасдан ҳам тил орқали янги сўзларни ўрганиши мумкин. «Улар эшитган сўзлардан «ғоя» ёки маъно асосини тузиб олади, кейинроқ эса бу сўзни ҳақиқатда учратганда уни таниб олишади», дейди у.

Бу тажриба чақалоқларнинг тилни қабул қилиш қобилияти ниҳоятда кучли эканини кўрсатади. Улар ҳар доим атрофдаги гап-сўзлардан янги нарсаларни ўрганиб боришади, ҳатто бу гаплар пайтида гап бўлаётган буюмлар кўз олдида бўлмаса ҳам. Яъни чақалоқлар ҳам катталардек янги сўзнинг маъносини контекст асосида англай бошлайди. Бу эса, албатта, бола ривожи учун муҳим қадам саналади.