Foto: Reuters

0,0002 foiz amerikaliklar yoki AQSHning bir necha yuzlab eng badavlat fuqarolari uchun real soliq stavkasi 2017-yilda Donald Trampning birinchi maʼmuriyati korporativ soliqlarni qisqartirish toʻgʻrisidagi qonunni qabul qilganidan beri 30 foizdan 22 foizgacha tushdi. Ushbu qaror iyul oyida Kongress tomonidan “Katta ajoyib qonun” doirasida uzaytirildi.

Bu boylik tengsizligini oʻrganuvchi Kaliforniya universitetidan Emmanuel Saez va Gabriyel Zukman boshchiligidagi iqtisodchilar guruhi tomonidan tayyorlangan AQSH Milliy iqtisodiy tadqiqotlar byurosi hisobotidan kelib chiqadi.

Ularning hisob-kitoblariga koʻra, agar 1982-yilda AQSHda eng badavlat 0,0002% kishining aktivlari mamlakat yalpi ichki mahsulotining 2 foizini tashkil etgan boʻlsa, 2025-yilda bu koʻrsatkich 20 foizni tashkil qiladi. Ushbu ulushdagi oʻsishning toʻrtdan uch qismi 100 ta oʻta boy amerikaliklar hissasiga toʻgʻri keldi. Shu bilan birga, AQSH aholisi uchun daromad soligʻining samarali stavkasi taxminan 30 foizni, yuqori maoshli odamlar uchun — taxminan 45 foizni tashkil qilmoqda. Ammo 2017-yilda Tramp tashabbusi bilan korporativ soliq stavkalari 35 foizdan 21 foizga tushirildi. Bu amerikalik milliarderlarning yanada boyib borishi uchun katta ahamiyatga ega boʻldi. Qoʻshma Shtatlardagi 400 ta eng yirik soliq toʻlovchilar tomonidan toʻlangan soliqlar 2017-yildan 2024-yilgacha ularning umumiy aktivlari qiymatining 2,7 foizdan 1,3 foizgacha kamaydi.

“Tadqiqot shuni koʻrsatadiki, korporativ daromadlarni yigʻish 40 foizga kamaydi, investitsiyalar 11 foizga oʻsdi, ammo uzoq muddatli yalpi ichki mahsulotning oʻsishi yiliga 1 foizdan kam edi”, — deydi “Finam” investitsiya kompaniyasi strategiya direktori Yaroslav Kabakov.

Uning qoʻshimcha qilishicha, korporativ soliqlarning kamayishi korporativ investitsiyalarning 20 foizga oshishiga ham yordam berdi, biroq islohot samarasi byudjet daromadlarining toʻgʻridan-toʻgʻri yoʻqotishlarining atigi 2 foiz punktini qopladi.

“Korporativ soliqning kamayishi investitsiyalar va biznes oʻsishini ragʻbatlantirdi, ammo bu taʼsir byudjet daromadlarining yoʻqolishi bilan solishtirganda unchalik katta boʻlmagan”, — deydi Kabakov.

AQSH Kongressining Byudjet byurosi “Katta ajoyib qonun” boʻyicha imtiyozlarni kengaytirishda daromadlarni taqsimlash tahlilida ular boylikning kambagʻallardan boylarga qayta taqsimlanishiga olib kelishini aniqladi. Ijtimoiy dasturlar, jumladan, tibbiyotning qisqarishi tufayli kam taʼminlanganlar resurslardan mahrum boʻladi, boylar esa ularga ega boʻladilar. Kongressning Byudjet byurosi 2025-2034-yillarda “Katta ajoyib qonun” tufayli AQSH byudjeti taqchilligi sezilarli darajada oshishini kutmoqda.

Kabakovning qayd etishicha, Tramp harakatlari fonida fiskal yuk oʻrta sinf va oddiy fuqarolar zimmasiga oʻtmoqda. Bu tengsizlikni kuchaytirmoqda va oʻrta sinfning qisqarish jarayonini tezlashtirmoqda.

“Ishbilarmonlik faolligi va yangi ish oʻrinlari yaratish maqsadida oʻta boylardan olinadigan soliqlarni kamaytirish gʻoyasi amalda oʻz tasdigʻini topmayapti. Iqtisodiy oʻsishga qoʻshayotgan hissa zaif, byudjetdagi boʻshliqlar ijtimoiy dasturlar va kam taʼminlangan fuqarolarga bosim orqali toʻldirilmoqda”, — deydi iqtisodchi.

“Pew Research Center” tadqiqot markazi maʼlumotlariga koʻra, 1971-yilda AQSH uy xoʻjaliklarining 61 foizi oʻrta sinf deb hisoblangan. 2023-yil kelib bu koʻrsatkich 51 foizga yetgan. AQSH aholini roʻyxatga olish byurosi maʼlumotlariga koʻra, oʻrta sinfga yiliga 100 000 dollar daromadli uy xoʻjaliklari kiradi. 2025-yilning mart oyida CNBC yiliga 66 565 dollardan 199 716 dollargacha daromad oluvchi har bir xonadonni oʻrta sinf toifasida koʻrsatgandi.

“YoyGov”ning aprel oyida oʻtkazilgan soʻrovi amerikaliklarning oʻta boylar uchun soliq imtiyozlariga shubha bilan qarashini koʻrsatdi: respondentlarning 65 foizi boylar “juda kam toʻlashini” aytishdi. Ularning 3 foizi oʻrta sinf haqida xuddi shunday fikrda.

Demokratik partiya tarafdorlari orasida respondentlarning 87 foizi boylar uchun soliqlardan noroziligini bildirgan, respublikachilar orasida — 43 foiz, mustaqillar orasida — 67 foiz. Respondentlarning 58 foizi oʻrta sinf juda koʻp, 55 foizi esa kambagʻallar soliqlarni ortiqcha toʻlayotganini bildirgan.

Respondentlarning 8 foizi boylar juda koʻp pul toʻlaydi, deb hisoblaydi. Shu bilan birga, ularning 52 foizi “10-yil oldingidan koʻproq soliq toʻlayapmiz”, deb hisoblaydi.

“Trampning soliq siyosatining AQSH iqtisodiyotiga taʼsiri haqidagi munozaralar mafkuraviy xususiyatga ega va yangi saylov sikli oldidan, demokratlar qasos olishga umid qilayotgan 2026-yilgi oraliq Kongress saylovlari oldidan kuchayib bormoqda”, — deydi Rossiya Fanlar akademiyasining AQSH va Kanada institutining katta ilmiy xodimi Pavel Koshkin.

Ekspertning soʻzlariga koʻra, iqtisodiy oʻsish va byudjet muammolari haqidagi munozaralar “tovuq yoki tuxum” dilemmasini eslatadi. Ammo iqtisodiyotdagi muammolar ijtimoiy keskinlikni keltirib chiqaradi va javobgarlik amaldagi prezident zimmasiga tushadi. Tramp hozir 2022-2024-yillardagi Jo Bayden kabi zaifroq holatda.