Foto: Reuters

Shu yilning 10 oktabr kuni Isroil va Falastinning HAMAS radikal harakati ikki yilga yaqin davom etgan harbiy harakatlarni toʻxtatdi. AQSH prezidenti Donald Tramp vositachiligidagi kelishuvga koʻra, Isroil mudofaa kuchlari (IDK) Gʻazo sektoridan bosqichma-bosqich olib chiqishni boshladi va HAMAS jangarilari isroillik barcha tirik garovga olinganlarni ozod qildi. AQSH yetakchisi allaqachon Isroil parlamenti — Knesset aʼzolariga murojaat qilib, keyin Misrdagi “tinchlik sammiti”da ishtirok etdi. Tramp urush tugaganini va mojaroni hal qilishdagi asosiy rolini eʼlon qilgan boʻlsa-da, oʻt ochishni toʻxtatish uzoq muddatli tinchlikka olib keladimi-yoʻqmi nomaʼlumligicha qolmoqda. Gap shundaki, HAMAS toʻliq qurolsizlanishga rozilik berishdan bosh tortmoqda, Isroil esa tashkilotga nisbatan qattiqroq choralarni talab qilmoqda. Otashkesim qanchalik barqaror boʻladi? Gʻazo sektorining kelajagi qanday boʻlishi mumkin? Quyida shular xususida.

Gʻazoda hozir nima gap?

Isroil va HAMAS oʻrtasidagi oʻt ochishni toʻxtatish haqidagi kelishuv 10-oktyabr kuni tushdan keyin kuchga kirdi. Isroil mudofaa kuchlari yangi pozitsiyalarga koʻchirildi va HAMAS jangarilari boʻshatilgan hududlarda nazorat oʻrnatishga kirishdi.

IDK matbuot kotibining taʼkidlashicha, IDK boʻlinmalari Stripda yangi missiyalarni bajarishga tayyor.

“Janubiy qoʻmondonlik qoʻshinlari yangilangan yoʻnalishlar boʻylab joylashtirilgan... va har qanday zudlik bilan tahdidni bartaraf etish uchun hududda harakat qilishda davom etmoqda”, — deydi IDK matbuot kotibi.

“Financial Times” gazetasining yozishicha, HAMAS Isroil tomoni bilan hamkorlikda gumon qilgan falastinliklarni qidirmoqda va butun Strip boʻylab nazorat punktlari oʻrnatmoqda.

Oʻt ochishni toʻxtatishga AQSH prezidenti Donald Trampning tinchlik rejasi sabab boʻldi. U 20 bandni oʻz ichiga oladi, jumladan:

- HAMAS tomonidan garovga olingan barcha isroilliklarni ozod qilish;

- “Gʻazoni deradikalizatsiya qilish” HAMASni qurolsizlantirish;

- Isroilning falastinlik mahbuslarni ozod qilishi;

- IDKning Gʻazodan uch bosqichli chiqib ketishi;

- oʻtish davri maʼmuriyatini shakllantirish;

- Isroilning Gʻazoni bosib olish va qoʻshib olishdan voz kechishi;

- xalqaro investitsiya kengashi va erkin iqtisodiy zonani tashkil etish.

Garovni ozod qilish qanday sodir boʻldi?

Shu yilning 13-oktyabr kuni erta tongda HAMAS garovga olingan yetti nafar isroillik birinchi guruhni ozod qildi, ular Xalqaro Qizil Xoch qoʻmitasi (XQXQ) vakillariga topshirilib, shifoxonalarga yetkazildi.

Soat 10:00 atrofida yana 13 kishi Isroil harbiylariga topshirildi. Ozod qilinganlar orasida Donbasda tugʻilgan Maksim Xarkin ham bor, Rossiyaning Isroildagi elchixonasi maʼlumotlariga koʻra, u allaqachon oilasi bilan bogʻlangan.

Shu tariqa ikki yildan ortiq vaqtdan beri HAMAS tomonidan garovda ushlab turilgan barcha tirik asirlar ozod etildi.

Isroilliklarning qaytishi ommaviy bayramlar bilan kechdi. Tel-Avivdagi “Garovdagilar maydoni”da Isroil va AQSH bayroqlarini koʻtargan odamlar ishtirokida konsert boʻlib oʻtdi.

“Ikki yildan soʻng nihoyat ozod boʻlishlari aqlga sigʻmaydi», — Isroilning AQSHdagi sobiq elchisi Devid Fridman.

Shuningdek, yigirmadan ortiq halok boʻlgan garovga olinganlarning jasadi Isroilga qaytariladi. HAMASning taʼkidlashicha, ularni qidirish murakkab, ammo jasadlarning qaytarilishi kelishuvlar amalga oshirilganining yakuniy tasdigʻi boʻladi.

Isroil garovga olinganlarni ozod qilish evaziga 1966 nafar falastinlikni – HAMAS aʼzolari va tinch aholini ozod qildi.

Mahbuslarni olib ketayotgan avtobuslar 13-oktyabr kuni tushdan keyin Isroil qamoqxonalarini tark eta boshladi.

Isroil va HAMAS sulhni qanday izohlamoqda?

Isroil Gʻazo sektorida toʻliq gʻalaba qozonganini eʼlon qildi. Bosh vazir Benyamin Netanyahuning soʻzlariga koʻra, IDK barcha maqsadlariga erishgan va kerak boʻlsa, yangi operatsiyalarga tayyor.

“Birgalikdagi saʼy-harakatlarimiz tufayli biz ulkan gʻalabalarga — butun dunyoni hayratda qoldirgan gʻalabalarga erishdik. Va aytmoqchimanki: biz qayerda kurashsak, biz gʻalaba qozondik”, — dedi Netanyahu.

HAMAS oʻt ochishni toʻxtatish kelishuviga amal qilishga tayyorligini maʼlum qildi.

“Biz erishilgan kelishuv va uni amalga oshirish muddatlariga sodiqligimizni yana bir bor tasdiqlaymiz, agar bosqinchi kuchlar ham unga rioya qilsalar”, — deya taʼkidladi harakat matbuot xizmati.

AQSH tinchlik jarayoniga qanday jalb qilingan?

Shu yilning 13-oktyabr kuni ertalab AQSH prezidenti Donald Tramp Quddusga yetib keldi. U Knessetga murojaat qilib, urush tugaganini eʼlon qildi.

“Bu men uchun katta sharaf. Ajoyib va ajoyib kun, yangi boshlanish”, — dedi u.

Gʻazo sektoriga avvalroq AQSH prezidentining Yaqin Sharq boʻyicha maxsus vakili Stiv Uitkoff va prezidentning kuyovi Jared Kushner tashrif buyurgan edi. Ular Isroilning oʻt ochishni toʻxtatish kelishuviga rioya qilishini tekshirdi.

Oʻt ochishni toʻxtatish rejimini kuzatish uchun AQSH Gʻazoda Turkiya, Misr, Qatar va Birlashgan Arab Amirliklari (BAA) harbiy xizmatchilari ishtirokida fuqarolik-harbiy muvofiqlashtirish markazi tashkil etadi.

AQSH vitse-prezidenti Jey Di Vensning soʻzlariga koʻra, Fors koʻrfazi monarxiyalari Gʻazoni qayta qurishda asosiy rolni oʻz zimmalariga oladilar, ammo AQSH tomoni oʻt ochishni toʻxtatish boʻyicha doimiy monitoringni davom ettiradi.

Trampning roli qanday baholanadi?

Donald Tramp sakkizinchi xalqaro mojaroga shaxsan barham berganini daʼvo qildi va kelishuvni “hayotimdagi eng muhim ish” deb atadi.

“Urush tugadi. Men urushlarni qanday tugatishni, tinchlik oʻrnatishni bilaman. Millionlab odamlarning hayotini saqlab qolish men uchun katta sharafdir”, — dedi Tramp.

Stiv Uitkoff prezidentga “bukilmas ruhi” uchun minnatdorchilik bildirdi va Benyamin Netanyaxu uning urushni tugatishdagi muhim rolini qayd etdi.

Tel-Aviv koʻchalarida Donald Trampning “Buyuk Kir yashaydi” yozuvi bilan suratlari paydo boʻldi: AQSH prezidentini miloddan avvalgi VI asrdagi Fors shohi bilan solishtirishdi.

Misr prezidenti Abdulfattoh as-Sisi Donald Trampni mamlakatning eng oliy mukofoti – Nil ordeni bilan taqdirladi va uning “Gʻazodagi urushni tugatishdagi asosiy rolini” qayd etdi.

Biroq, barcha isroillik siyosatchilar ham bu optimizmga qoʻshilmaydi. Isroilning turar-joy masalalari va milliy loyihalar vaziri Orit Strok AQSH rahbarini “HAMASni toʻliq agʻdarib tashlash va Gʻazoni qurolsizlantirish”ni izlashga chaqirdi.

“Prinsiplarga sodiq qolish muhim: Gʻazoni qurolsizlantirish, Isroil uchun barcha tahdidlarni yoʻq qilish va XAMAS boshqaruvini butunlay agʻdarish”, — deydi Strok

Misrdagi Gʻazo uchrashuvining natijasi qanday boʻldi?

Shu yilning 13-oktyabr kuni Sharm al-Shayxda Gʻazo sektori boʻyicha tinchlik sammiti boʻlib oʻtdi. Uchrashuvda 20 ta davlat rahbarlari, jumladan, AQSH prezidenti Donald Tramp, Turkiya prezidenti Rejep Tayyip Erdogʻan va Yevropaning bir qancha yetakchilari ishtirok etdi.

Biroq XAMAS vakillari vositachilar – Qatar, Misr va Turkiyaga tayanib, marosimda ishtirok etishdan bosh tortdilar. Isroil bosh vaziri Binyamin Netanyahu ham yahudiylarning Simchat Tavrot bayramida ishtirok etganini aytib, Misrga kelmadi.

Sammitdan soʻng AQSH, Turkiya, Qatar va Misr yetakchilari Gʻazoda oʻt ochishni toʻxtatish boʻyicha kelishuv imzoladi. Donald Trampning soʻzlariga koʻra, aynan shu kelishuv Uchinchi jahon urushini toʻxtatgan.

“Bu oqshom biz nishonlayotgan muhim yutuq Gʻazodagi urushning tugashi emas. Xudoning yordami bilan bu butun Yaqin Sharq uchun yangi boshlanish boʻladi”, — dedi Tramp.