Фото: Reuters

Шу йилнинг 10 октабр куни Исроил ва Фаластиннинг ҲАМАС радикал ҳаракати икки йилга яқин давом этган ҳарбий ҳаракатларни тўхтатди. АҚШ президенти Дональд Трамп воситачилигидаги келишувга кўра, Исроил мудофаа кучлари (ИДК) Ғазо секторидан босқичма-босқич олиб чиқишни бошлади ва ҲАМАС жангарилари исроиллик барча тирик гаровга олинганларни озод қилди. АҚШ етакчиси аллақачон Исроил парламенти — Кнессет аъзоларига мурожаат қилиб, кейин Мисрдаги «тинчлик саммити»да иштирок этди. Трамп уруш тугаганини ва можарони ҳал қилишдаги асосий ролини эълон қилган бўлса-да, ўт очишни тўхтатиш узоқ муддатли тинчликка олиб келадими-йўқми номаълумлигича қолмоқда. Гап шундаки, ҲАМАС тўлиқ қуролсизланишга розилик беришдан бош тортмоқда, Исроил эса ташкилотга нисбатан қаттиқроқ чораларни талаб қилмоқда. Оташкесим қанчалик барқарор бўлади? Ғазо секторининг келажаги қандай бўлиши мумкин? Қуйида шулар хусусида.

Ғазода ҳозир нима гап?

Исроил ва ҲАМАС ўртасидаги ўт очишни тўхтатиш ҳақидаги келишув 10 октябрь куни тушдан кейин кучга кирди. Исроил мудофаа кучлари янги позицияларга кўчирилди ва ҲАМАС жангарилари бўшатилган ҳудудларда назорат ўрнатишга киришди.

ИДК матбуот котибининг таъкидлашича, ИДК бўлинмалари Стрипда янги миссияларни бажаришга тайёр.

«Жанубий қўмондонлик қўшинлари янгиланган йўналишлар бўйлаб жойлаштирилган... ва ҳар қандай зудлик билан таҳдидни бартараф этиш учун ҳудудда ҳаракат қилишда давом этмоқда», — дейди ИДК матбуот котиби.

«Financial Times» газетасининг ёзишича, ҲАМАС Исроил томони билан ҳамкорликда гумон қилган фаластинликларни қидирмоқда ва бутун Стрип бўйлаб назорат пунктлари ўрнатмоқда.

Ўт очишни тўхтатишга АҚШ президенти Дональд Трампнинг тинчлик режаси сабаб бўлди. У 20 бандни ўз ичига олади, жумладан:

- ҲАМАС томонидан гаровга олинган барча исроилликларни озод қилиш;

- «Ғазони дерадикализация қилиш» ҲАМАСни қуролсизлантириш;

- Исроилнинг фаластинлик маҳбусларни озод қилиши;

- ИДКнинг Ғазодан уч босқичли чиқиб кетиши;

- ўтиш даври маъмуриятини шакллантириш;

- Исроилнинг Ғазони босиб олиш ва қўшиб олишдан воз кечиши;

- халқаро инвестиция кенгаши ва эркин иқтисодий зонани ташкил этиш.

Гаровни озод қилиш қандай содир бўлди?

Шу йилнинг 13 октябрь куни эрта тонгда ҲАМАС гаровга олинган етти нафар исроиллик биринчи гуруҳни озод қилди, улар Халқаро Қизил Хоч қўмитаси (ХҚХҚ) вакилларига топширилиб, шифохоналарга етказилди.

Соат 10:00 атрофида яна 13 киши Исроил ҳарбийларига топширилди. Озод қилинганлар орасида Донбасда туғилган Максим Харкин ҳам бор, Россиянинг Исроилдаги элчихонаси маълумотларига кўра, у аллақачон оиласи билан боғланган.

Шу тариқа икки йилдан ортиқ вақтдан бери ҲАМАС томонидан гаровда ушлаб турилган барча тирик асирлар озод этилди.

Исроилликларнинг қайтиши оммавий байрамлар билан кечди. Тел-Авивдаги «Гаровдагилар майдони»да Исроил ва АҚШ байроқларини кўтарган одамлар иштирокида концерт бўлиб ўтди.

“Икки йилдан сўнг ниҳоят озод бўлишлари ақлга сиғмайди», — Исроилнинг АҚШдаги собиқ элчиси Дэвид Фридман.

Шунингдек, йигирмадан ортиқ ҳалок бўлган гаровга олинганларнинг жасади Исроилга қайтарилади. ҲАМАСнинг таъкидлашича, уларни қидириш мураккаб, аммо жасадларнинг қайтарилиши келишувлар амалга оширилганининг якуний тасдиғи бўлади.

Исроил гаровга олинганларни озод қилиш эвазига 1966 нафар фаластинликни – ҲАМАС аъзолари ва тинч аҳолини озод қилди.

Маҳбусларни олиб кетаётган автобуслар 13 октябрь куни тушдан кейин Исроил қамоқхоналарини тарк эта бошлади.

Исроил ва ҲАМАС сулҳни қандай изоҳламоқда?

Исроил Ғазо секторида тўлиқ ғалаба қозонганини эълон қилди. Бош вазир Бенямин Нетаньяҳунинг сўзларига кўра, ИДК барча мақсадларига эришган ва керак бўлса, янги операцияларга тайёр.

«Биргаликдаги саъй-ҳаракатларимиз туфайли биз улкан ғалабаларга — бутун дунёни ҳайратда қолдирган ғалабаларга эришдик. Ва айтмоқчиманки: биз қаерда курашсак, биз ғалаба қозондик», — деди Нетаньяҳу.

ҲАМАС ўт очишни тўхтатиш келишувига амал қилишга тайёрлигини маълум қилди.

«Биз эришилган келишув ва уни амалга ошириш муддатларига содиқлигимизни яна бир бор тасдиқлаймиз, агар босқинчи кучлар ҳам унга риоя қилсалар», — дея таъкидлади ҳаракат матбуот хизмати.

АҚШ тинчлик жараёнига қандай жалб қилинган?

Шу йилнинг 13 октябрь куни эрталаб АҚШ президенти Дональд Трамп Қуддусга етиб келди. У Кнессетга мурожаат қилиб, уруш тугаганини эълон қилди.

«Бу мен учун катта шараф. Ажойиб ва ажойиб кун, янги бошланиш», — деди у.

Ғазо секторига аввалроқ АҚШ президентининг Яқин Шарқ бўйича махсус вакили Стив Уиткофф ва президентнинг куёви Жаред Кушнер ташриф буюрган эди. Улар Исроилнинг ўт очишни тўхтатиш келишувига риоя қилишини текширди.

Ўт очишни тўхтатиш режимини кузатиш учун АҚШ Ғазода Туркия, Миср, Қатар ва Бирлашган Араб Амирликлари (БАА) ҳарбий хизматчилари иштирокида фуқаролик-ҳарбий мувофиқлаштириш маркази ташкил этади.

АҚШ вице-президенти Жэй Ди Вэнснинг сўзларига кўра, Форс кўрфази монархиялари Ғазони қайта қуришда асосий ролни ўз зиммаларига оладилар, аммо АҚШ томони ўт очишни тўхтатиш бўйича доимий мониторингни давом эттиради.

Трампнинг роли қандай баҳоланади?

Дональд Трамп саккизинчи халқаро можарога шахсан барҳам берганини даъво қилди ва келишувни «ҳаётимдаги энг муҳим иш» деб атади.

«Уруш тугади. Мен урушларни қандай тугатишни, тинчлик ўрнатишни биламан. Миллионлаб одамларнинг ҳаётини сақлаб қолиш мен учун катта шарафдир», — деди Трамп.

Стив Уиткофф президентга «букилмас руҳи» учун миннатдорчилик билдирди ва Бенямин Нетаньяху унинг урушни тугатишдаги муҳим ролини қайд этди.

Тел-Авив кўчаларида Дональд Трампнинг «Буюк Кир яшайди» ёзуви билан суратлари пайдо бўлди: АҚШ президентини милоддан аввалги VI асрдаги Форс шоҳи билан солиштиришди.

Миср президенти Абдулфаттоҳ ас-Сиси Дональд Трампни мамлакатнинг энг олий мукофоти – Нил ордени билан тақдирлади ва унинг «Ғазодаги урушни тугатишдаги асосий ролини» қайд этди.

Бироқ, барча исроиллик сиёсатчилар ҳам бу оптимизмга қўшилмайди. Исроилнинг турар-жой масалалари ва миллий лойиҳалар вазири Орит Строк АҚШ раҳбарини «ҲАМАСни тўлиқ ағдариб ташлаш ва Ғазони қуролсизлантириш»ни излашга чақирди.

«Принципларга содиқ қолиш муҳим: Ғазони қуролсизлантириш, Исроил учун барча таҳдидларни йўқ қилиш ва ХАМАС бошқарувини бутунлай ағдариш», — дейди Строк

Мисрдаги Ғазо учрашувининг натижаси қандай бўлди?

Шу йилнинг 13 октябрь куни Шарм ал-Шайхда Ғазо сектори бўйича тинчлик саммити бўлиб ўтди. Учрашувда 20 та давлат раҳбарлари, жумладан, АҚШ президенти Дональд Трамп, Туркия президенти Режеп Таййип Эрдоған ва Европанинг бир қанча етакчилари иштирок этди.

Бироқ ХАМАС вакиллари воситачилар – Қатар, Миср ва Туркияга таяниб, маросимда иштирок этишдан бош тортдилар. Исроил бош вазири Бинямин Нетаньяҳу ҳам яҳудийларнинг Симчат Таврот байрамида иштирок этганини айтиб, Мисрга келмади.

Саммитдан сўнг АҚШ, Туркия, Қатар ва Миср етакчилари Ғазода ўт очишни тўхтатиш бўйича келишув имзолади. Дональд Трампнинг сўзларига кўра, айнан шу келишув Учинчи жаҳон урушини тўхтатган.

«Бу оқшом биз нишонлаётган муҳим ютуқ Ғазодаги урушнинг тугаши эмас. Худонинг ёрдами билан бу бутун Яқин Шарқ учун янги бошланиш бўлади», — деди Трамп.