Foto: Reuters

Shu yilning 4-mart kuni AQSH prezidenti Donald Tramp Kongressning qoʻshma majlisida oʻzining anʼanaviy nutqi bilan ishtirok etdi. U asosiy eʼtiborni ichki siyosatga qaratdi. Xususan, u AQSH hududini kengaytirish rejasi va Ukrainadagi mojaroni faqat oxirida tilga oldi. Tramp prezident Vladimir Zelenskiydan tinchlik muzokaralarini boshlash taklifi bilan maktub olganini va Rossiyaning muzokaralarga tayyorligini qayd etganini ham aytdi. U oʻz nutqida yana nimalarga eʼtibor qaratdi? Quyida shular haqida.

Tarixdagi eng uzun nutq

Trampning 99 daqiqalik chiqishi zamonaviy AQSH tarixidagi eng uzun nutqi boʻldi. U 2000-yilda Bill Klintonning 89 daqiqalik nutqini ortda qoldirdi. Kongress palatasida prezidentning ittifoqchilari uni qarsaklar bilan kutib olishdi. Biroq, hamma ham Trampni tinglashdan mamnun emas edi. Misol uchun, demokrat vakil Al Grin bir necha marta qichqiriqlar bilan nutqni toʻxtatdi. Shundan soʻng Vakillar palatasi spikeri Mayk Jonson “uni majlisdan chiqarib yuborishni” talab qildi.

Tramp nutqini “Amerika qaytdi” degan soʻzlar bilan ochdi. Oq uy rahbarining aytishicha, u 43 kun ichida koʻpchilik maʼmuriyatlar oʻz muddatlarida erishganidan koʻproq narsaga erishgan. Uning soʻzlariga koʻra, oʻzidan yaxshiroq davlat rahbari birinchi prezident Jorj Vashington boʻlib, u bilan “raqobat qilishni istamaydi”. Ammo Tramp oʻz nutqida avvalgi davlat rahbari Jo Baydenni 16-marta tilga oldi. Yaqin orada hech bir yangi saylangan prezident Kongressdagi birinchi murojaatida oʻzidan oldingi davlat rahbarini bir necha marta tilga olmagan.

Demokratik partiyaning bir qancha vakillari nutq tugashidan oldin zalni tark etishdi. Boshqalar esa baʼzi bayonotlarga javoban “Yolgʻon” deb yozilgan yozuvlarni koʻtarib namoyishlar uyushtirdilar yoki orqasida “Qarshilik” yozuvi tushirilgan futbolkalarni kiyib, Trampdan yuz oʻgirishdi.

Tramp AQSH yangi ming yillikda birinchi marta muvozanatli federal byudjetga erishishini vaʼda qilib, ichki siyosat sohasida oʻz takliflarini ilgari sura boshladi.

Inflyatsiyaga qarshi kurashish uchun respublikachilar yashash narxini, jumladan, yoqilgʻi narxini kamaytirishni rejalashtirmoqda. Mahalliy ishlab chiqarish va ishlab chiqarishga soliqlar qisqartiriladi, xorijiy ishlab chiqaruvchilar esa yuqori tariflarga duch keladilar.

“Inflyatsiyaga qarshi yanada kurashish uchun biz nafaqat energiya narxini pasaytiramiz, balki soliq toʻlovchilarning pullarini qoʻpol isrof qilishga ham barham beramiz”, deydi Oq uy rahbari.

Migratsiya haqida gapirar ekan, u AQSH fuqaroligini olishni xohlovchilar tez orada 5 million dollarga “oltin karta” sotib olishlari mumkinligini taʼkidladi.

“Bu «Green card” ga oʻxshaydi, faqat qulayroq”, deb tushuntirdi Tramp.

Prezident, shuningdek, Ilon Mask va Hukumat samaradorligi departamenti tomonidan fosh etilgan “federal byurokratiyadagi firibgarlik” haqida ham gapirdi. Bir necha daqiqa davomida Amerika rahbari hukumati bekor qilgan xorijiy yordam dasturlarini sanab oʻtdi.

Eʼtibor Ukrainaga qaratilmadi

Nutqning asosiy qismi ichki siyosat masalalariga bagʻishlandi. U maʼmuriyatning tashqi siyosat sohasidagi rejalari haqida gapirganda, u Ukraina masalasidan boshlamadi. Amerika prezidenti AQSH Panama kanalini qaytarib olishini aytdi. Uning qoʻshimcha qilishicha, maʼmuriyat “bu yoʻnalishda allaqachon ish boshlagan”. Tramp, shuningdek, AQSH Grenlandiyani “bu yoki bu tarzda” olishini aytdi.

“Biz Grenlandiya xalqining oʻz kelajagini oʻzi belgilash huquqini toʻliq qoʻllab-quvvatlaymiz va agar ular tanlasa, biz ularni AQSHda kutib olamiz”, — deydi Tramp.

Prezident “muhim minerallar va nodir yer metallarini” mahalliy ishlab chiqarishni bartaraf etish choralarini maʼlum qildi. Shu haftaning boshida u konchilikni kengaytirish uchun “tarixiy qadamlar” qoʻyishni rejalashtirganini aytdi.

Shuningdek, u Kongressdan “Oltin gumbaz” raketaga qarshi mudofaa tizimini rivojlantirish uchun mablagʻ ajratishni soʻradi. Bu nom Isroilning “Temir gumbaz” raketaga qarshi mudofaa tizimini anglatadi. Koʻpchilik Trampning yangi raketaga qarshi mudofaa tizimini yaratish rejasini prezident Ronalmd Reyganning 1983-yildagi strategik mudofaa tashabbusi, yaʼni “Yulduzli urushlar” raketaga qarshi mudofaa dasturi bilan solishtirdi.

Tramp inauguratsiya nutqidagi vaʼdalarini takrorlab, Marsga Amerika bayrogʻini oʻrnatishga vaʼda berdi. Va shundan keyingina u Ukraina masalasiga oʻtdi.

Trampning nutqini yoritgan “Washington Post” jurnalistlari istehzo bilan “nutq bir soat davom etganini, ammo bu vaqt ichida Tramp Ukraina, Gʻazo sektori va tashqi siyosatning boshqa dolzarb masalalariga yondashuvi haqida bir ogʻiz soʻz aytmaganini” taʼkidladi. Nashrning yozishicha, bu Tramp va uning maslahatchilari ushbu masalalarni uning reytinglari uchun alohida ahamiyatga ega emasligidan dalolat beradi.

Ukraina masalasiga toʻxtalar ekan, Tramp Zelenskiydan Ukrainada tinchlik muzokaralarini imkon qadar tezroq boshlash taklifi bilan xat olganini aytdi. Uning qoʻshimcha qilishicha, Rossiya tomoni ham tinchlik muzokaralariga tayyorligi haqida “kuchli signallar” yuborgan.

“Bugun men Zelenskiydan muhim xat oldim. Ukraina uzoq muddatli tinchlikka erishish uchun imkon qadar tezroq muzokaralar stoliga oʻtirishga tayyor”, — dedi Oq uy rahbari. U shu oʻrinda Ukrainadagi mojaroga barham berish uchun “tinimsiz” harakat qilayotganini qoʻshimcha qildi.

“Bu jinnilikni toʻxtatish vaqti keldi. Qotillikni toʻxtatish vaqti keldi. Bu maʼnosiz urushni tugatish vaqti keldi”, — deya taʼkidladi Tramp.

“The New York Times” gazetasining yozishicha, Tramp “oʻtgan hafta Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy bilan boʻlgan «tortishuv”dan soʻng keskinlikni pasaytirgan». Amerika prezidenti Zelenskiy avval eʼlon qilgan minnatdorchilik xabarini ovoz chiqarib oʻqib berdi.

Prezident oʻz nutqini AQSH uchun “oltin asr” vaʼdasi bilan yakunladi.

“Aql bovar qilmaydigan kelajakka tayyorlaning, chunki Amerikaning oltin davri endigina boshlanmoqda. Bu dunyo hech qachon koʻrmagan narsa boʻladi. Biz fuqarolarimiz ishonadigan Amerika va ular munosib mamlakat uchun kurashamiz. Xudo sizni asrasin va Xudo Amerikani asrasin», — dedi Tramp

Trampning nutqi nihoyasiga yetgach, Demokratik partiya oʻz rad javobini eʼlon qildi. Bu michiganlik senator Elissa Slotkin tomonidan aytildi.

Slotkinning oʻzi oʻz nutqini “beparvo” yetakchilik oʻrniga “masʼuliyatli” boshqaruvga chaqirish deb atadi va Trampning kun tartibi mamlakat uchun iqtisodiy halokatga olib kelishi va hukumat samaradorligi tashabbuslari aksariyat amerikaliklar uchun halokatli boʻlishini taʼkidladi.

Uning soʻzlariga koʻra, Tramp “kuch orqali tinchlik” gʻoyasini qabul qilgan prezident Ronald Reygan Ukrainadagi mojaroga yondashuvidan dahshatga tushgan boʻlardi:

«Oʻtgan hafta Oval kabinetda boʻlib oʻtgan tomoshadan soʻng, Reygan oʻz qabrida bezovta boʻlsa kerak. Sovuq urush farzandi sifatida men 1980-yillarda hokimiyat tepasida Tramp emas, Reygan boʻlganidan minnatdorman. Tramp biz uchun Sovuq urushni boy bergan boʻlardi”, — deydi senator.