Afgʻoniston va Pokiston oʻrtasidagi keskinlik soʻnggi kunlarda oʻq otish bilan boshlanib, keng koʻlamli mojaroga aylanib ketish xavfini tugʻdirmoqda.

Toʻqnashuvlar oʻtgan payshanba kuni Afgʻoniston poytaxti Kobul va chegaradosh Paktika viloyatida uyushtirilgan zarbalar ortidan sodir boʻldi. Bunga “Tolibon” Pokistonni aybladi, biroq Islomobod hujumlarni rasman tan olmagan.

Soʻnggi qarama-qarshiliklar “Tolibon” tashqi ishlar vaziri Amir Xon Muttaqiyning Pokistonning raqibi sanaladigan Hindistonga qilgan tarixiy safariga toʻgʻri keldi va bu Islomobodda xavotir uygʻotdi.

Mutaxassislarning fikricha, bahsli chegaralarga qaramay yillarda davomida barqaror va strategik munosabatlarni saqlab kelayotgan qoʻshnilar uchun bu kelishmovchilik mintaqada yangi mojarolarni keltirib chiqarishi mumkin.

Xitoy, Rossiya, Saudiya Arabistoni va Qatardan keskinlikni pasaytirish chaqiriqlari hamda AQSH prezidenti Donald Trampning tinchlikka vositachilik qilish taklifi ham yangragan.

Nizoning keskinlashuvi

“Tolibon” Pokistonni payshanbaga oʻtar kechasi Kobul va Patikadagi nishonlarga misli koʻrilmagan hujum uyushtirganlikda aybladi.

Islomobod hujumlar uchun javobgarlikni rasman oʻz zimmasiga olmadi. Ammo juma kuni boʻlib oʻtgan matbuot brifingida Pokiston harbiy amaldori general-leytenant Ahmad Sharif Chaudri Afgʻoniston Pokistonda terrorchilik amaliyotlarini oʻtkazish uchun baza sifatida foydalanilayotganiga oid dalillar borligini aytdi.

Pokiston uzoq vaqtdan beri Kobulni Pokiston “Tolibon”i jangari guruhiga boshpana berganlikda ayblab keladi, Afgʻoniston “Tolibon”i esa buni rad etadi. “Tolibon” 2021-yilda Kobulni bosib olganidan soʻng Pokiston zoʻravonliklarga duch kelgani va bu jangari guruhlarga dalda bergani aytiladi.

Shanbaga oʻtar kechasi “Tolibon” Pokiston qoʻshinlariga qarshi javob hujumlari sifatida Kunar va Nangarhor chegara viloyatlari yaqinidagi turli hududlarda hujum uyushtirdi.

Harbiylar bayonotiga koʻra, Pokiston Afgʻoniston hujumiga javoban “Tolibon” lagerlari, postlari hamda Afgʻonistondagi terrorchilarni oʻqitish obyektlari va qoʻllab-quvvatlash tarmoqlariga zarbalar va jismoniy reydlar oʻtkazgan.

“Tolibon” Qatar va Saudiya Arabistoni vositachiligidan soʻng yarim tunda harbiy amaliyotini toʻxtatganini aytdi. Ikkala davlat ham oʻlimlar soni qoʻshnilari ochiqlaganidan koʻproq ekanligini aytishgan.

Pokiston 200 dan ortiq “Tolibon” va jangarilarni oʻldirganini daʼvo qilgan va bu “Tolibon” eʼlon qilgan 9 nafar yoʻqotishidan koʻp. Afgʻoniston tomoni 58 nafar pokistonlik askar halok boʻlganini qayd etgan, bu Islomobod ochiqlagan 23 ta yoʻqotishdan ikki baravar koʻp degani.

Uzoq va murakkab tarix

Pokiston va Afgʻoniston uzoq va murakkab tarixga ega va “Durand chizigʻi” deb nomlanuvchi togʻli, 1600 milyalik bahsli chegara boʻylab tez-tez toʻqnashuvlar sodir boʻlib kelgan.

Pokiston 2000-yillar boshida Afgʻoniston hukumatiga qarshi qoʻzgʻolon koʻtargan “Tolibon”ning asosiy qoʻllab-quvvatlovchilaridan biri boʻlgan.

Ikki davlat ham yirik savdo hamkorlari boʻlib, xalqlar oʻrtasida mustahkam aloqalarga ega. Pokiston oʻnlab yillar davom etgan urush davomida millionlab afgʻon qochqinlariga boshpana bergan boʻlsada, soʻnggi yillarda terrorizm xavfi tufayli ularning koʻpchiligini chiqarib yuborishga harakat qilgan. Ammo Afgʻoniston-Pokiston munosabatlari Pokistonga qarshi jangarilar zoʻravonliklari avj olgan bir paytda yomonlashgan.

Mustaqil qurolli mojarolar joylashuvi va nizolarni tahlil qiladigan notijorat tashkilotining soʻnggi hisobotiga koʻra, Pokiston “Tolibon”i oʻtgan yili Pokiston kuchlariga qarshi 600 ta hujum uyushtirib, mamlakatning milliy xavfsizligiga tahdid soluvchi eng yirik xavflardan biri sifatida qayta paydo boʻldi .

Shanba kungi hujumlardan soʻng Pokiston harbiylari mamlakat diplomatiyani afzal koʻrsada, Afgʻon tuprogʻidan Pokistonga qarshi terrorizm uchun foydalanishga toqat qilmasligini aytdi. Shundan soʻng Islomobod yakshanba kuni Afgʻoniston bilan chegaradagi ikkita asosiy oʻtish joyini yopganini maʼlum qildi.

Hindiston omili

Pokiston harbiylari nizolar “Tolibon” tashqi ishlar vazirining Pokistonning mintaqadagi asosiy raqibi Hindistonga yaqinda qilgan tashrifi chogʻida sodir boʻlganini taʼkidladi. Shu yil boshida Islomobod va Nyu-Deli oʻrtasida mojaro boʻlib oʻtgan edi.

Juma kuni Nyu-Deli Kobulda elchixonasini qayta ochishini aytganida “Tolibon” va Hindiston oʻzaro qalin aloqalari borligini yashirmadi va Muttaqiyning tashrifi hamkorlikni rivojlantirish va ikki davlat oʻrtasidagi mustahkam doʻstlikni tasdiqlashi aytilgan.

Xalqaro strategik tadqiqotlar institutining Janubiy va Markaziy Osiyo mudofaa, strategiya va diplomatiya boʻyicha katta ilmiy xodimi Antuan Leveskes CNN telekanaliga bergan intervyusida Islomobod va Nyu-Deli Afgʻonistonda oʻnlab yillar davomida taʼsir doirasini kengaytirish uchun qon toʻkish orqali raqobatlashganini taʼkidladi.

Leveskesning aytishicha, “Tolibon”ning Hindistonga tashrifi hukumatlararo aloqalar uchun bosqichma-bosqich oʻzgarish boʻlib, Pokistonning sharqiy va gʻarbiy chegaralarida ishonchsizlik hissini oshirganiga urgʻu berdi.

“Pokiston uzoq vaqtdan beri Afgʻoniston bilan yaxshi munosabatlarni Hindistonni muvozanatlashning kaliti sifatida koʻrib keladi, shuning uchun u AQSH va NATOning terrorga qarshi urushini tashqi tomondan qoʻllab-quvvatlaganiga qaramay, «Tolibon”ni hokimiyatga kelmagan vaqtda ham yashirincha qoʻllab-quvvatlashda davom etdi. Shunga qaramay oʻzaro hisob-kitoblar yaxshi boʻlmaganga oʻxshayapti», — dedi Janubiy Osiyo boʻyicha katta tahlilchi Pearl Pandya.

Boshqa davlatlar bunga qanday munosabatda boʻlishdi?

Qatar, Saudiya Arabistoni, Xitoy va Rossiya vaziyatni yumshatishga chaqirdi.

Qatar Xʼga bergan bayonotida mintaqaning xavfsizligi va barqarorligi uchun potensial oqibatlar haqida tashvish bildirdi, yaqinda Pokiston bilan mudofaa shartnomasini imzolagan Saudiya Arabistoni ham bosiqlik va muloqot ga chaqirdi.

Xitoy Tashqi ishlar vazirligi dushanba kuni har ikki davlat ham muloqot orqali masalani hal qilishga umid bildirgan. Shuningdek, Rossiya diplomatik vositalar orqali rezolyutsiya qabul qilishga chaqirdi.

Pandyaning aytishicha, yaqinda Pokiston va Afgʻoniston oʻrtasida vositachilik rolini oʻz zimmasiga olgan va har ikki mamlakatda iqtisodiy manfaatlarga ega boʻlgan Xitoy vaziyatni diqqat bilan kuzatib borishini qoʻshimcha qilgan.

Mintaqadagi nizo tinchlikka vositachilik qilishni taklif qilgan Trampning ham eʼtiborini tortdi.

“Men hozir Pokiston va Afgʻoniston oʻrtasida urush ketayotganini eshitdim. Men urushlarni yaxshi hal qilaman, tinchlik oʻrnata olaman”, — degan Tramp jurnalistlarga.