Иллюстратив фото

“Агар биз аждодларимиз хотирасини улуғламоқчи, шу асосда ўзбек номини, Ўзбекистон номини бутун дунёга тараннум этмоқчи эканмиз, бу ишни биринчи навбатда кино санъати орқали амалга оширишимиз керак” 

Ш.М.Мирзиёев

Кинооператор маҳоратида тасвирий ечимнинг аҳамияти ва бугунги ўрни

Кино санъати инсон онги ва қалбига кучли таъсир кўрсата олувчи беқиёс қудрат ва имкониятларга эга. Унинг ўзига хослиги шундаки, кино қаҳрамонларнинг ички дунёси сўз билан, ўй-ҳаёллари кинооператор орқали йирик, ўрта ва умумий планларда режиссёрнинг топилмасида, композиторнинг қаҳрамон табиатига монанд куй-қўшиқ ярата билишида ўз аксини топади. Тўғри танланган мавзу, ғоя, муҳими, режиссёрлик ечими каби умумлашмалар томошабинни фильм давомида рўй бераётган воқеа жойига пинҳона етаклайди. Кино санъатининг ўзига хос қонун-қоидалари асосида яратилган экран асари намойиши давомида томошабин кино қаҳрамон яшаб турган маконда у билан бирга нафас олади, дардлари ва шодликларига шерик бўлади.

Экран санъати театр, тасвирий санъат, мусиқа, адабиёт унсурларини ўзида мужассам этган санъат сифатида бир томондан жамиятда кечаётган жараёнларга бадиий, фалсафий, эстетик умумлашмалар нуқтаи назаридан ёндашса, иккинчи томондан унга хос бўлган оммавийлик бу умумлашмаларни катта-катта аудиторияларга мароқли ва таъсирчан шакл-шамойилда етказиб бериш имконини яратади.

Бугун кино соҳасига ҳар қачонгидан ҳам катта эътибор берилмоқда. Бошқа соҳаларда бўлгани каби ўзбек миллий киноси ривожи учун кенг йўл очиб берилди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 августдаги “Миллий кинематографияни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ва 2017 йил 9 августдаги “Ўзбекистон ижодкорларини қўллаб қувватлаш “Илҳом” жамоат фондини ташкил этиш тўғрисида”ги Қарорлари ана шу ғамхўрликнинг амалий исботидир.

Ушбу тарихий ҳужжатларни жорий этишдан мақсад – миллий кинематографияни янада ривожлантириш, мамлакатда амалга оширилаётган улуғвор ўзгариш ҳамда ютуқларни миллий истиқлол ғоясининг мазмун-моҳиятини кино санъати воситасида тўлақонли бадиий акс эттириш, бадиий, ҳужжатли, илмий-оммабоп ва мультипликацион фильмларнинг халқимиз ҳаётидаги, айниқса, ёшлар тарбиясидаги аҳамиятини оширишдан иборат.

Бугунги кунда Ватанимизда суратга олинаётган фильмларнинг тасвирий ва ғоявий сифати ҳақида матбуотда, илмий анжуманларда турли фикрлар билдирилиб, кези келганда қаттиқ танқид ҳам қилинмоқда. Албатта, кино санъати томошабин билан тасвирий тил орқали мулоқот қилувчи санъат экан, унинг тасвирий ечими жуда аҳамиятли.

Ўзбек кино санъатида давр тақозоси билан айрим муаммолар юзага келди. Буларнинг айримлари иқтисодий муаммолар билан боғлиқ бўлса, бошқалари фильмларнинг техник ва технологик жараёнлари, яна бошқалари эса мутаxассис кадрлар билан боғлиқ ҳолда юзага келди.

Сўнгги 20 йил ичида миллий кино санъатимизда суратга олинган бадиий фильмларга баҳо берилса, уларнинг орасида жаҳон андозалари даражасида яратилган, техник жиҳатдан замонавий стандартларга жавоб берадиган, ғоявий жиҳатдан эса умуминсонийлик касб этувчи фильмларнинг камлигини кузатиш мумкин. Айниқса, техник ва технологик жиҳатдан миллий кино санъатимиз айтиш мумкинки, анча қолоқ даражага тушиб кетди. Жаҳон кино санъатига эътибор бериб қаралса, қарийб барча кино мактаблари, йўналишлари, муайян давлатларнинг кино санъати ўзининг илк ривожланиш босқичларида турли муаммоларни, эврилишларни бошидан кечирганини кўриш мумкин. Бироқ, шуни унутмаслик керакки, ўзбек кино санъати узоқ тарих ва шонли ўтмишга эга. У кеча ёки бугун пайдо бўлиб қолмади, аксинча кино ҳали санъат сифатида шаклланиб улгурмаган, эндигина кашф этилган пайтлардан буён мавжуд ва ривожланиб келган. Айнан шу сабабли ҳам бугун ўзбек кино санъатида мавжуд бўлган муаммолар жуда долзарб ва ачинарли.

Фильмларнинг сифати, уларнинг тасвирий ечими бугун ҳар доимгидан ҳам долзарброқ масалага айланди. Ушбу масалани ҳар томонлама тадқиқ этиш, миллий кино санъатимиздаги фильмларнинг тасвирий ва ғоявий жиҳатларини чуқур таҳлилий ўрганиш, замонавий кино санъатида юзага келган янги тенденцияларни тадқиқ этиш ҳам бугунги кундаги долзарб илмий вазифалардан бири бўлиб улгурди. 

“Санъатнинг бошқа турларини камситмаган ҳолда, бугунги кунда телевидение ва кино санъатининг таъсир кучи бениҳоя юксалиб бораётганини қайд этиш лозим”. Албатта, ёш авлод тарбиясида кино санъатининг ўрни ниҳоятда беқиёс. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев 2017 йил 3 август куни мамлакатимизнинг санъат ва маданият xодимлари, ёзувчи ва шоирлари билан ўтказилган учрашувда санъат соҳасини, xусусан, кино соҳасини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, унинг моддий техник-базасини ривожлантириш ва керак бўлса, қайта тўлиқ шакллантириш, ёшлар тарбиясида кино санъатининг тутган ўрнини чуқур англаган ҳолда долзарб, замонавий мавзуларда фильмлар яратиш, жаҳон андозалари ва стандартлари даражасида, жаҳон санъатида ҳар томонлама тан олинадиган фильмлар яратиш масаласига алоҳида эътибор қаратдилар.

Тасвирсиз кино санъатини тасаввур этиб бўлмайди! Тасвир бу томошабинга фильм моҳиятини етказиш, унга ақлий ва ҳиссий таъсир кўрсатишда энг асосий унсурдир. Сифатсиз тасвирлар, палапартиш олинган номукаммал кадрлар томошабинда керакли руҳий кечинмаларни уйғотмайди. Бас, шундай экан, демак бундай фильм, унинг ижодкорлари ўз вазифасини бажармаяпти, томошабиннинг фильм учун сарфлаган вақти ва маблағига хиёнат қилибди, сарфланган вақт ва маблағ увол кетибди. 

Албатта, ёшларни миллий истиқлол руҳида комил инсон қилиб тарбиялашда кино санъатининг тутган ўрни беқиёс. Ўзбек киносига ижодий қобилиятли инсонлар керак. Бу фақат яхши истаклар билан амалга ошмайди. Бу борада Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институтида тажрибали ўқитувчиларни жалб қилган ҳолда ёш мутахассисларни тайёрлаш учун кучли ижодий ва техник база яратиш зарур. Шунингдек, институтда киночиларни тайёрлаш бўйича махсус курсларни очиш вақти келди. Модомики кино санъатини ривожлантириш ҳақида гап кетар экан, керак бўлса, бир-бирига мантиқий жиҳатдан яқин ва ўзаро боғлиқ бўлган Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институти, Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти, Ўзбекистон давлат консерваториясини ягона катта санъат академияси сифатида қайта ташкил этиш лозим. Ана шундагина ижодий жараён тубдан ўзгариб, ҳар томонлама профессионал  мутахассислар тайёрлашга замин яратилади.

Оқил Ғуломов