Ҳар қандай фильм эстетик завқ бахш этиши билан бирга маънавий озуқа ҳам бериши керак. Ана шунда у кучли киноасарга айланади. Томошабин картина қаҳрамонлари кулганда кулиб, йиғлаганида бирга йиғласа, дарду ғамини ўзиникидай ҳис қилса ана шу унинг катта ютуқларидан бири бўлади. 9-май Хотира ва қадрлаш кунида телеканалларда илк бор намойиш этилган “Илҳақ” бадиий фильми ҳам ўзида шу каби жиҳатларни намойиш эта олди. Ундаги бир қатор ютуқлардан яна бири янги қиёфаларнинг кашф этилишида. Аммо ютуқлар билан бирга камчиликларни ҳам айтиш жоизки, бу кейинги поғоналарда хатоларга қайта йўл қўймасликка, бундан-да баланд асарлар яратилишига катта ёрдам беради. Келинг, бу ҳақда мутахассислар ва томошабинлар фикрларига қулоқ тутамиз.

Илмира Раҳматуллаева, санъатшунослик фанлари номзоди:

– Фильмни аввал томошабин, кейин мутахассис сифатида икки маротаба томоша қилдим. Шунда англаб етдимки, ҳар қандай томошабин биринчи марта фильмни кўрганида ҳаяжон билан кўради, унга камчиликлари кўринмайди. Кейинги сафарларида эса тафаккур билан кўради, ўйлайди, таҳлил қилади. Уруш ҳақидаги кинолар кўп, улардан энг шедеврлари этиб “Сен етим эмассан”, “Жангга кексалар киради”,“Ҳур қизлар” каби фильмларни айтишимиз мумкин. Уларни оқ-қора тасвирда олинган бўлса ҳам 30-40 йилдан буён севиб томоша қиламиз. Асл бўёқдорлик йиллар ўтса ҳам хира тортмайди. “Илҳақ”да тўқ кўк ранглардан фойдаланилгани санъатшунос сифатида эътиборимни тортди ва маъқул келди. Ранглар мавзуга мос тушган, рассом маҳорати сезилган. Аммо айрим саҳналар уруш мавзусида суратга олинган илгариги фильмлардаги анъаналарни эслатади.

Масалан, қаҳрамонларнинг қамалда қолиши ва “Қарғалар учса қарайлик...” қўшиғини айтиб, душманни чақириши бироз бўрттирилган ва бу каби саҳналар уруш мавзусида суратга олинган бошқа фильмлардаги айрим саҳналарни ҳам ёдга солади. Бир сўз билан айтганда, она образи, аёллар образи уруш саҳналарига нисбатан кўпроқ ҳаққоний, ишонарли очиб берилган. Шунга қарамай, сўнгги пайтларда авж олган саёз фильмлар ичидан ярқ этиб чиққан “Илҳақ” ўзбек киносини маълум маънода бир поғонага кўтара олди, деб айтиш мумкин.

Фильмда Юсуф ҳамда Зулайҳо ўртасидаги муҳаббат чиройли тасвирлангани, уларнинг беғубор диалоглари бугун ижтимоий тармоқларда такрор ва такрор эътироф этилган ва этилаётгани сир эмас. Бироқ Юсуфнинг севгилиси образини яратган актриса ижроси айрим жойларда “оқсаб қолган”. Масалан, қиз ва она ўртасидаги диалоги кетар экан, тўсатдан қизнинг ақлдан озиш ҳолати кишини бироз ўйлантиради. Бунда актрисанинг ижро маҳорати ҳам маълум маънода етмаган, десак янглишмаймиз.

Беруний Алимов, Филология фанлари бўйича фалсафа фанлари номзоди:

– Фильм тарихий биографик асар (унинг асосий қиймати ҳам шунда). Бутун инсоният тарихидаги мудҳиш саҳифа биргина аёл ва унинг беш нафар фарзанди ҳаёти орқали очиб берилган. Шунга қарамай, диалогларда хомроқ жойлар йўқ эмас. Айрим жойларда томошабиннинг оғзига нон чайнаб берилгандай. Канал қазишда (дастлабки саҳна) номига ишлаётган одамлар кўринади, уруш кетаётган шаҳарда (охирроғида) айрим одамлар роль ўйнаётганини сездириб қўйган (режиссёрнинг шунча бақир-чақирига қарамасдан).

Шу ўринда қаҳрамонлар тақдиридаги маълум жиҳатлар айрим бадиий асарлар қаҳрамонлари тақдирини эслатади. Масалан, кинода раиснинг ўғли қочоқ Мелис “Уфқ” трилогиясидаги Турсунбойнинг қисматини, фильм сўнггидаги она урушнинг сўнгги қурбони сифатида гавдалантирилиши ҳам айрим адабиётлардаги қаҳрамонлар қисматини эслатиши сингари жиҳатлар ҳам фильмда йўқ эмас. Аммо бу каби камчиликлар фильмни қониқарсиз баҳолашга сабаб бўла оладими?

Муҳайё Исмоилова, филология фанлари номзоди:

– Филолог сифатида қаҳрамонлар диалоги менга жуда ёқди. Ҳар бир қаҳрамон сўзига катта юк юклатилган. Тўғри, бугун ижтимоий тармоқларда фильм ютуқлари билан бирга камчиликлари ҳам кўп бор таъкидланяпти. Аммо бу билан фильмни бошдан оёқ “яроқсиз”га чиқариб бўлмайди. Мен киношунос эмасман. Бироқ томошабин сифатида шуни айта олманки, уруш лавҳаларидан кўра уруш орти тасвирлари кўпроқ таъсирли ифодаланган. Урушнинг нақадар улкан фожиа экани, ғалаба татимаслиги, умуман, урушда ғолиб бўлиш ҳам минглаб, миллионлаб тақдирларнинг синиши, яқинларни йўқотиш эвазига бўлиши Зулфия она, Ҳидоят, Муҳаммаджон, раиснинг аёли каби қаҳрамонлар тақдирлари мисолида ишонарли кўрсатилган.

Томошабин юрагини ларзага солган яна бир образ бу – хат ташувчи. Аслини олганда ўша даврда тинч яшаш учун кар, кўр ва соқов бўлиб яшашга тўғри келган, десак муболаға бўлмас. Ушбу қаҳрамон гўё шу даврнинг мажозий қиёфасини, қисматнинг аччиқ таъмини ифода этган.

Маҳлиё Тўрабоева, Алишер Навоий номидаги Тошкент Давлат ўзбек тили ва адабиёти университети талабаси:

– “Илҳақ” орқали 9-май санаси фақат дам олиш куни эмас эканини кўпчилик англаб етди. Биргина Юсуф ва Зулайҳонинг беғубор диалоги ёки Зулфия онанинг уйидан узоқроқда, сой бўйига келиб йиғлагани, вафот этган болаларининг исмини бир-бир айтиб қилган фарёди ҳар қандай тош юрак инсонни ҳам йиғлатади. Гўёки, бир бармоғимга тикан кирса бешаласи баробар оғрийди, деган фалсафий, бадиий, табиий айни дамда оғриқли ҳолатни акс эттирган...

Бугун халқ орасида, айниқса, ижтимоий тармоқларда катта эътибор ва эътирофга сазовор бўлган “Илҳақ” фильми ўзбек киносидаги яхши янгилик бўлди. Унинг, айниқса, Президентимиз томонидан алоҳида эътироф этилиши кенг жамоатчиликда катта қизиқиш уйғотди. “Истеъдодли ёш режиссёр Жаҳонгир Аҳмедов суратга олган ушбу ажойиб фильмни мен жуда катта қизиқиш ва ҳаяжон билан томоша қилдим. Халқимиз ҳаётининг энг оғир, энг фожеали даврига бағишланган бу асар том маънода қаҳрамонлик қасидаси бўлиб, ҳар қандай одамнинг ҳам қалбини ларзага солади. Даҳшатли уруш туфайли бешта баҳодир ўғлидан айрилган, умрининг охиригача фарзандларини илҳақ, яъни интизор бўлиб кутган Зулфия Зокирова сиймосида ўзбек оналари, ўзбек аёлларига мансуб энг буюк фазилатлар ниҳоятда теран ифода топган,” дейди давлатимиз раҳбари. Ушбу юксак эътибор ҳамда эътироф келгусида бундан-да баланд киноасарлар тақдим этишда кино ижодкорларга қанот бағишлаши ва бу йўлда томошабинларни илҳақ қилмаслигига умид қиламиз.

Юлдуз Ўрмонова тайёрлади.