Bugungi kunda “Yashil iqtisodiyot” mamlakat tabiatini yaxshilashga koʻmaklashuvchi iqtisodiyotning yangi tarmoqlari sifatida tadqiq qilinib, ilmiy manbalarda “Yashil iqtisodiyot” tabiatga yordam beruvchi va foyda keltiruvchi yangi texnologiyalar, ekotizimlar sifatida oʻrganilmoqda, “yashil iqtisodiyot” – bu ekologik toza mahsulotlar yaratishga yoʻnaltirilgan rivojlanishning yangi bosqichiga oʻtish, uning asosini sof yoki “Yashil” texnologiyalar orqali tashkil etish jarayonidir.

Xoʻsh, “yashil transformatsiya” (Green Transformation) nima degani? Bu iqtisodiyotning ekologik barqarorligini taʼminlash, resurslarni tejash va iqlim oʻzgarishlariga moslashishga qaratilgan uzoq muddatli strategiyadir.

Oʻzbekistonda ushbu jarayon 2020-yillarda boshlanib, sanoat, energiya, agrosanoat hamda chiqindilarni qayta ishlash sohalarini qamrab olgan.

Davlatimiz rahbari oʻtgan yilgi nutqlaridan birida Oʻzbekistonning muhim tashabbusi doirasida “yashil transformatsiya”ni amalga oshirishga qaratilgan qator loyihalarni hayotga tatbiq etish rejalashtirilgani taʼkidlangandi. Bu tashabbuslar mamlakatning ekologik xavfsizligini taʼminlash va barqaror rivojlanishga erishish uchun muhim qadam boʻlib xizmat qilmoqda.

Endi ekologik innovatsiyalarga toʻxtalsak, bu — energiya, agrosanoat va chiqindilarni qayta ishlashni qamrab oladi. Mamlakatimizda ekologik innovatsiyalar sohasida bir qator loyihalar amalga oshirilmoqda.

Masalan, 2024-yil oktyabr oyida Oʻzbekiston hukumati chiqindilarni energiyaga aylantirish boʻyicha $ 1,3 milliard miqdoridagi loyihani eʼlon qildi. Bu loyiha doirasida har yili 4,7 million tonna qatʼiy chiqindilar qayta ishlanib, 2,1 milliard kilovatt-soat elektr energiyasi ishlab chiqarish rejalashtirilgan. Bu yangi stansiyalar Oʻzbekistonning umumiy elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmining 70 milliard kilovatt-soatdan ortigʻini tashkil etadi.

Bu hali hammasi emas. Agrosanoat sohasida ham ekologik innovatsiyalar amalga oshirilmoqda. Masalan, “Yashil reabilitatsiya” loyihasi doirasida 1 milliard dollar miqdoridagi investitsiyalar jalb qilingan. Mazkur loyiha iqlimga moslashuvchan agrosanoatni rivojlantirishga qaratilgan boʻlib, qishloq xoʻjaligida resurslarni tejash va ekologik samaradorlikni oshirishga xizmat qilmoqda.

“Yashil transformatsiya”ning sanoatga taʼsiri

“Yashil transformatsiya” sanoatning ekologik standartlarini oshirishga, energiya samaradorligini oshirishga va chiqindilarni qayta ishlashga qaratilgan choralarni oʻz ichiga oladi.

Oʻzbekistondagi sanoat korxonalari energiya tejamkorligi va resurslarni samarali ishlatishga qaratilgan texnologiyalarni joriy etishga harakat qilmoqda. Bu jarayon sanoatning ekologik xavfsizligini taʼminlash va iqtisodiy samaradorligini oshirishga yordam beradi.

Shuningdek, Oʻzbekistondagi sanoat korxonalari chiqindilarni qayta ishlash va qayta ishlangan materiallarni ishlab chiqarishga qaratilgan loyihalarni amalga oshirmoqda. Bu loyihalar sanoatning ekologik taʼsirini kamaytirish va resurslarni samarali ishlatishga xizmat qilmoqda.

Ekologik innovatsiyalarni keng joriy etishda bir qator qiyinchiliklar mavjud. Ushbu qiyinchiliklarga moliyaviy cheklovlar, siyosiy va ijtimoiy toʻsiqlar, shuningdek, aholining ekologik savodxonligining pastligi kiradi. Biroq, bu muammolar yangi imkoniyatlar yaratishga ham xizmat qiladi. Deylik, yashil texnologiyalar sohasida yangi ish oʻrinlarini yaratish va iqtisodiy oʻsishni taʼminlash shular sirasidandir.

Ekologik innovatsiyalar tatbigʻida xalqaro hamkorlik

Oʻzbekistonda ekologik innovatsiyalarni joriy etish uchun xalqaro hamkorlik muhim ahamiyatga ega. Germaniyaning GIZ tashkiloti bilan hamkorlikda amalga oshirilayotgan “Xususiy sektorni qoʻllab-quvvatlash va iqtisodiy siyosat boʻyicha maslahat berish” loyihasi doirasida sanoat korxonalariga yashil texnologiyalarni joriy etish boʻyicha maslahatlar va treninglar tashkil etilmoqda. Bu loyiha Oʻzbekistonning yashil iqtisodiyotga oʻtishini qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan.

Darvoqe, davlatimiz rahbari 2025-yil 7-fevralda “Oʻzbekiston — 2030” strategiyasini “Atrof-muhitni asrash va «yashil iqtisodiyot” yilida amalga oshirishga oid davlat dasturi toʻgʻrisida»gi Farmonni imzoladi.

Farmonda “Oʻzbekiston — 2030” strategiyasida va Oliy Majlis palatalarining majlislarida belgilangan vazifalarning ijrosini ogʻishmay tashkil etish, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim oʻzgarishi toʻgʻrisida hadli konvensiyasining Kioto protokoli va Parij bitimi doirasida mamlakatning global hamjamiyat oldida olgan majburiyatlarini bajarishda tarmoq va sohalarning uygʻun “yashil transformatsiya”sini amalga oshirish, ularning raqobatbardoshligi va resurs tejamkorligini taʼminlash, iqlim oʻzgarishi oqibatlarini yumshatish va unga moslashish hamda aholining yashash sifatini yaxshilash va iqtisodiy oʻsishning yangi “yashil rivojlanish” modeliga oʻtish masalalari asosiy maqsad etib belgilandi.

Hujjatda oʻz aksini topgan bir qator ekologik tashabbuslar keng qoʻllab-quvvatlandi. Jumladan:

— mahallalarni yashillashtirish, jumladan, “Soyali sayr koʻchalari” tarmogʻini yaratish, velosiped va piyoda yoʻllari alohida ajratilishi;

— “Toza qoʻllar” dasturi doirasida aholi tomonidan sanitariya-gigiyena vositalaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish;

— plastik chiqindilarni kamaytirish, xususan, ularni qabul qiluvchi avtomatlar oʻrnatish va plastik idishlarga muqobil mahsulotlar ishlab chiqarishni ragʻbatlantirish;

— suv resurslarini tejash, jumladan, oqova, yomgʻir va texnik suvlardan sugʻorishda foydalanish tizimlarini tashkil etishga oid tashabbuslar yurtdoshlarimizga nihoyatda maqbul va manzur boʻlganini taʼkidlash lozim.

Dastur loyihasiga xorijdagi vatandoshlarimiz ham katta qiziqish bildirdilar. AQSH, Germaniya, Turkiya, Fransiya, Janubiy Koreya, Yaponiya, Niderlandiya, Rossiya, Belarus, Qozogʻiston, Tojikiston kabi mamlakatlarda ulkan muvaffaqiyatlarga erishgan vatandoshlar ishtirokida ayni mavzuda tashkil etilgan koʻplab muhokamalar shundan dalolat beradi.

Umuman olganda, Oʻzbekistonning “yashil transformatsiya” yoʻli — bu ekologik xavfsizlik va barqaror rivojlanishga erishish uchun muhim qadamdir. Bu jarayon sanoatning ekologik standartlarini oshirish, energiya samaradorligini oshirish va chiqindilarni qayta ishlashni oʻz ichiga oladi. Oʻzbekistonning bu yoʻldagi saʼy-harakatlari nafaqat mamlakatda, balki butun Markaziy Osiyoda ekologik inqilobga sabab boʻlishi mumkin.

Zuhrabonu DONIYOROVA,

Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Yashil iqtisodiyot kafedrasi dotsenti v.b. ( PhD).