Hasan PAYDOYEV("Xalq so'zi")

Poykentga Muhammad Narshaxiy, Tabariy, Ibn al –Xordadbex, Ibn al-Faqix singari oʻrta asr muarrixlari tomonidan “Madina al Tujjor” –“Savdogarlar shahri”, “Mis shahar” deya taʼrif berilgan. Eʼtirof etilishicha, u Buxorodan ham qadimiydir.

1981-yildan buyon Poykent xarobalarida Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Arxeologiya instituti va Rossiya davlat Ermitajining Buxoro ekspeditsiyasi arxeologlari tomonidan tadqiqotlar olib borilmoqda. Bu yerda faoliyat koʻrsatayotgan muzeyda shu izlanishlar natijasi boʻlgan 2200 dan ziyod eksponat bor. Bronza davriga borib taqaluvchi bronza haykalcha, miloddan avvalgi davrlarga taalluqli taqinchoq, qurol — yarogʻlar, metalldan ishlangan oʻq – yoy uchlari, sovut boʻlaklari, xanjar va boshqa jihozlar shular jumlasidan. Aytmoqchi, oʻtgan yilning kuzida “Xalq soʻzi” tahririyati xodimlari bu koʻhna goʻshada metallga ishlov beruvchi ustaxona ( xumdon) topilganiga shohid boʻlishgan va bu haqda gazeta hamda saytimizda maxsus maqola ham berilgan edi.

Eʼtiborlisi, Poykentdan VIII asrga taalluqli dorixona ham topilgan. Muzey eksponatlari orasida oʻnga yaqin jarrohlik buyumlari bor. Qadimiy shaharda suv quvurlari ham mavjud boʻlgan.

— Bular ajdodlarimizning tabobat ilmini yaxshi bilishgani,turli xastaliklar, jumladan, yuqumli kasalliklarga qarshi kurash yoʻllaridan xabardor boʻlishgani, qolaversa, hozirgi til bilan aytganda, sanitariya-gigiyena qoidalariga rioya qilishganini ham koʻrsatadi,-deydi muzey rahbari Normamat Sobirov. — Qazishma ishlari paytida topilgan bu jihozlar juda qadimiy davrlardayoq ota-bobolarimiz ayrim kasalliklarni hatto jarrohlik yoʻli bilan davolay olishganidan darak beradi. Vaholonki, ilm-fan ravnaqisiz buni tasavvur ham etib boʻlmaydi.

Bu fikrlarda jon bor, albatta. Yuqoridagi dalillar insoniyat tomonidan “Hakimlar hakimi”, “Tib ilmining sultoni” deya eʼtirof etib kelinayotgan buyuk bobokalonimiz Abu Ali ibn Sino dunyoga kelmasdan avval ham Poykentda tabobat ilmi ravnaq topganini anglatadi. Bugun biz qadimda poykentliklar yuqumli kasalliklardan sanitariya-gigiyena qoidalariga, tozalik, ozodalikka amal qilish yoʻli bilan himoyalanishgan edi, deya ayta olamiz. Negaki, Poykentda asosan savdogarlar istiqomat qilishgan. Ular savdo – sotiq ishlari bilan koʻplab mamlakat va oʻlkalarda boʻlishgan. Tabiiyki, ularning kasallik yuqtirib olish ehtimoli katta boʻlgan. Dunyo kezgan bu ajdodlarimiz dardning darmonini ham bilishgan. Aks holda bu koʻhna kentdan tibbiyotga doir artefaktlar topilmagan boʻlur edi. Sirasini aytganda, Ibn Sino taʼlimoti ham yoʻq joydan bor boʻlgan emas. Jahonga Avitsenna nomi bilan tanilgan ajdodimiz dunyoning Gippokrat (Buqrot), Galen (Jolinus), Zakariyo Roziy singari buyuklari qatorida yurtimizda yashab oʻtgan donishmandu tabiblarning ham merosini oʻrgangan, albatta.

Butun dunyoni koronavirus degan balo tahlikaga solib turgan pallada yana bir jihatga eʼtiborni qaratmoqchimiz.

— Ibn Sino tabobat tarixida birinchi boʻlib vabo bilan oʻlatni farqlagan, — deydi Buxoro muzey-qoʻriqxonasida uzoq yillar masʼul vazifada ishlagan mehnat faxriysi K. Rustamov. — Yuqumli kasalliklar bilan ogʻrigan bemorlarni boshqalardan ajratgan holda saqlash kerakligini taʼkidlab, qizamiq, suvchechak, sariq kasalligi kabi xastaliklarning belgilari va kechish jarayonini toʻgʻri tasvirlab bergan. ”Tib qonunlari” asarida sogʻlikni qanday saqlash kerakligi toʻgʻrisidagi taʼlimotni oʻrtaga tashlagan. Hozir uni gigiyena nomi bilan atashadi. Turli yuqumli kasalliklar, infeksiyaning kelib chiqishi va tarqalishida ifloslangan suv hamda havoning roli kattaligini uqtirib, ob-hayotni qaynatib isteʼmol qilish zarurligini taʼkidlagan. Organizmni chiniqtirish, gigiyenaga muntazam amal qilishni tavsiya etgan.
 

Hasan PAYDOYEV ("Xalq so'zi")

Koʻrinadiki, donishmand ajdodlarimizning sogʻlikni saqlash borasidagikashfiyotu amallari bugun ham oʻz ahamiyatini yoʻqotgan emas. Qadimiy Poykentdagi tibbiyotga oid eksponatlar esa bu yoʻnalishdagi ishlarning tilsiz guvohidir.

Maqolamizni Abu Ali ibn Sinoning ikki hikmati bilan tugatishni lozim topdik: “Sogʻlik shunday holatki, undan sogʻlom ishlar tugʻiladi”, “Yordam berishning goʻzalligi undan hojatbaror kishining tasalli topishidir”.

Istam IBROHIMOV,

“Xalq soʻzi”