“Bu jinoiy tashkilot. Uning oʻlish vaqti keldi” — Tramp va Mask USAIDni yopmoqchi

02:25 05 Fevral 2025 Dunyo
465 0

Foto: AP

Shu kunlarda dunyo prezident Donald Tramp jamoasi tomonidan AQSHning tashqi yordamini muzlatishini muhokama qilmoqda. Bu, birinchi navbatda, yordam oluvchilarga, barcha turdagi nodavlat tashkilotlar, jamgʻarmalar va jismoniy shaxslarga tegishli. Ular orasida chet el grantlarisiz oʻz faoliyatini tasavvur qila olmaydigan muxolifat vakillari ham bor. Shu bilan birga, Donald Trampning jamoasi turli mamlakatlardagi barcha turdagi nodavlat notijorat tashkilotlarini qoʻllab-quvvatlash bilan shugʻullanuvchi AQSH Xalqaro Taraqqiyot Agentligi – USAIDni tugatishga qatʼiy va tayyor koʻrinadi. AQSH hukumati samaradorligi departamenti boshligʻi Ilon Mask allaqachon agentlikni jinoiy tashkilot va marksistik radikallarning ilonlari uyasi deb atagan va keyin agentlikni qayta tiklab boʻlmasligini aytgan.

Xoʻsh, nega Donald Tramp USAID faoliyatidan xavotirda? U agentlik maqomini qanday oʻzgartirish niyatida?

USAID qanday tashkilot?

AQSH Xalqaro Taraqqiyot Agentligi – USAID Amerika Qoʻshma Shtatlari federal hukumatining agentligi boʻlib, dunyo mamlakatlarida rivojlanishni ragʻbatlantirish uchun xorijiy gumanitar yordamni boshqarishga masʼuldir.

U 1961-yilda prezident Jon Kennedi davrida Sovet Ittifoqining Afrika va Osiyodagi sobiq Yevropa mustamlakalarini qoʻllab-quvvatlashga javobgar sifatida tashkil etilgan. Sovuq urush davrida Qoʻshma Shtatlar uchun SSSRning ushbu mintaqalardagi taʼsiriga qarshi kurashish muhim edi. Soʻnggi oʻn yilliklarda agentlik Qoʻshma Shtatlardagi eng yirik davlat idoralaridan biriga aylandi. Yaqin vaqtgacha u 100 dan ortiq mamlakatlarda Amerika tashqi yordamining yarmidan koʻpini taʼminlagan. Biroq AQSH federal byudjetining bor-yoʻgʻi bir foizi USAID faoliyatiga sarflanadi, ammo bu ham katta mablagʻ. Maʼlumotlarga koʻra, USAIDning byudjeti 50 milliard dollarni tashkil qiladi

Uning asosiy yoʻnalishi rivojlanayotgan mamlakatlarni qoʻllab-quvvatlash, jumladan, qashshoqlikka qarshi kurashish, tabiiy ofatlarni bartaraf etish va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishdan iborat. Agentlik faoliyati birinchi navbatda Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi mamlakatlariga qaratilgan.

Shu bilan birga, USAID hukumatda alohida maqomga ega. Garchi agentlik AQSH Davlat departamentidan koʻrsatma olsa-da, u hozirgacha oʻz ustuvorliklariga ega mustaqil tashkilot sifatida faoliyat yuritib kelgan.

Nega Donald Tramp jamoasi USAIDni tanqid qilmoqda?

Donald Tramp jamoasi uchun USAID byudjet mablagʻlarini samarasiz sarflaydigan va qaysidir maʼnoda Davlat departamenti bilan raqobatlashadigan keraksiz tuzilmadek koʻrinmoqda. Shu bilan birga, har qanday xorijiy yordam, yangi prezidentning fikricha, AQSHning milliy manfaatlariga mos kelishi kerak va rivojlanayotgan mamlakatlarni qoʻllab-quvvatlash koʻpincha pulni behuda sarflashga aylangan.

USAID ham Donald Trampning yangi kursiga mafkuraviy dushman tashkilot sifatida qarala boshladi. Agentlik iqtisodiy taraqqiyotni qoʻllab-quvvatlash bilan cheklanib qolmaydi, balki turli nodavlat tashkilotlarni moliyalash orqali soʻl gʻoyalarni tarqatadi, deb hisoblaydi respublikachilar.

Shu oʻrinda Ilon Mask toʻgʻridan-toʻgʻri USAIDni Amerikani yomon koʻradigan radikal chap qanot marksistlarining uyasi deb atadi.

“USAID jinoiy tashkilotdir. Uning oʻlish vaqti keldi”, – deydi Ilon Mask.

Bundan tashqari, Mask hatto USAID faoliyatini biologik qurollar yaratish bilan bogʻlagan. Uning fikricha, agentlik goʻyoki COVID-19 paydo boʻlishi bilan bogʻliq boʻlgan tadqiqotni moliyalashtirgan boʻlishi mumkin.

“USAID sizning soliq pullaringizni biologik qurollar, jumladan, COVID-19 boʻyicha tadqiqotlarni moliyalashtirish uchun ishlatganini bilarmidingiz?” – deydi Ilon Mask amerikalarga.

Qizigʻi shundaki, ushbu ayblovlardan koʻp oʻtmay, Maskka ham tegishli boʻlgan X (sobiq Twitter) ijtimoiy tarmogʻidan USAIDning rasmiy akkaunti oʻchirib tashlangan. Bundan tashqari, agentlikning rasmiy sayti ham oʻz faoliyatini toʻxtatdi, bular uning yaqin orada tugatilishiga ishora boʻlishi mumkin.

USAID qanday oʻzgaradi?

Donald Tramp agentlikning kelajagi haqidagi rejalarini hozircha oshkor qilmadi. U faqat mavjud muammolar va oʻzgarishlar hamda kadrlar oʻzgarishi zarurligini qayd etdi.

“USAIDni aqldan ozgan radikallar boshqaradi, biz ulardan qutulib, keyin qaror qabul qilamiz”, – deydi Oq uy rahbari.

Shu oʻrinda Mask yana bir bor agentlikning samarasizligi va foydasizligini taʼkidlab, “Biz USAIDni tugatish jarayonidamiz” dedi.

Soʻnggi kunlarda sodir boʻlgan boshqa voqealar ham USAIDning tugatilishi kutilayotganini koʻrsatdi. Birgina Donald Tramp tomonidan eʼlon qilingan barcha Amerika tashqi yordamlarining 90 kunlik muzlatilishi agentlik kelajagini noaniq qilib qoʻydi. Oʻshandan beri USAID rasmiylari “qoʻrquv va tartibsizlik muhitida” ishladilar, deya qayd etdi “The New York Times” gazetasi.

“NBC News”ga koʻra, fevral oyi boshiga kelib, USAIDning yuzlab xodimlari, jumladan, 60 nafar yuqori martabali amaldorlar allaqachon ishdan boʻshatilgan yoki haq toʻlanmaydigan taʼtilga chiqarilgan. Minglab ishchilar yaqin kelajakda ishsiz qolishi mumkinligidan ogohlantirilgan.

Qizigʻi shundaki, USAIDning bir qator yuqori martabali mulozimlarining ishdan boʻshatilishiga ularning maxfiy hisobotlarni Hukumat faoliyati samaradorligi departamentiga koʻrib chiqish uchun topshirishdan bosh tortishi sabab boʻlgan. Natijada agentlik xodimlarining oʻzlari USAID yaqin orada tugatilishi haqida gapira boshladi.

“Bu safar u hamma narsani yoʻq qilmoqda”, degan NBC Newsga ismini oshkor qilmaslik sharti bilan rasmiylardan biri. 3-fevral kuni ular agentlikning shtab-kvartirasi yopilishi va masofaviy ishlashga oʻtish haqida elektron pochta xabarlarini olishgan.

Shu bilan birga, USAID uchun eng ehtimoliy variant uning Davlat departamenti bilan birlashishi boʻlib qolmoqda. Shunday qilib, respublikachilar maʼmuriyati oʻz xarajatlarini yanada samaraliroq nazorat qilishi va rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam Amerika manfaatlariga mos kelishini taʼminlashi mumkin.

Donald Trampning USAID boʻyicha rejalari uning raqiblari tomonidan qanday qabul qilindi?

USAID mustaqilligini taʼkidlab kelayotgan Demokratik partiya agentlikning tugatilishini nomaqbul deb hisoblaydi. Partiyaga koʻra, endilikda respublikachilar nazoratida boʻlgan Davlat departamentiga boʻysunishdan koʻra, mustaqil maqom va AQSH tashqi siyosatida alohida rolni saqlab qolishi kerak.

“AQSH hukumatida rivojlanish boʻyicha mustaqil ovozning mavjudligi juda muhim. USAID qonuniy jihatdan Davlat departamentidan tashqari mustaqil agentlik hisoblanadi”, – deydi Nyu-Xempshirdan demokrat senator Jin Shayxin.

Bundan tashqari, prezidentning raqiblari hatto agentlikning tugatilishini AQSH Konstitutsiyasiga hujum deb hisoblashdi, bu esa boshqa noqonuniy xatti-harakatlarga olib kelishi mumkin.

“Bu noqonuniy boʻlardi. U federal agentlikni bir tomonlama yopib qoʻya olmaydi. Tiran oʻzining milliarderlar toʻdasini boyitish uchun soliq toʻlovchilarning pullarini oʻgʻirlamoqchi boʻlganida shunday qiladi” deydi Konnektikutdan demokrat senator Kris Merfi.

Demokratlarning fikricha, xorijiy yordamni qisqartirish Qoʻshma Shtatlarning dushmanlariga, ayniqsa Xitoyga foyda keltiradi va u rivojlanayotgan mamlakatlarga oʻz yordamini yanada oshiradi.

“Ochlikning oldini oladigan, ekstremizmga qarshi kurashuvchi va AQSH eksporti uchun koʻproq bozorlarni yaratuvchi USAIDni yoʻq qilish dunyoni amerikaliklar uchun yanada xavfli joyga aylantiradi va Xitoy va Rossiyaga sovgʻa boʻladi”, – deydi Minnesotadan demokrat senator Emi Klobuchar.

USAID qanday janjallarga aloqador?

USAID faoliyati deyarli tashkil topganidan beri tanqid qilinib kelinadi. Agentlik nafaqat moliyaviy, balki turli janjallarga aloqador.

U Markaziy razvedka boshqarmasi agentlarini yashirin ravishda ishga olgani va agentlikning oʻzi AQSHga dushman boʻlgan hukumatlarga qarshi yashirin operatsiyalarni amalga oshirgani tez-tez qayd etilgan.

USAIDning shunga oʻxshash operatsiyalari ayniqsa Lotin Amerikasida yaxshi maʼlum. Ulardan biri 2014-yilda Kubada mahalliy repperlarni qoʻllab-quvvatlash niqobi ostida yoshlarning hukumatga qarshi harakatining tashkil etilishidir. Bundan tashqari, 2010-yillarda u Kubaning ZunZuneo ijtimoiy tarmogʻini boshqargan va u yerda ham mamlakat hukumatiga qarshi norozilik namoyishlarini qoʻzgʻatishga uringan.

Agentlikning iqtisodiy dasturlari ham munozaralarga sabab boʻlgan. Misol uchun, prezident Jorj Bush davrida USAIDning Iroqni qayta qurish loyihalari AQSH maʼmuriyati bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan Amerika kompaniyalari bilan chegaralangandi, bu esa aniq manfaatlar toʻqnashuvi edi.

Tavsiya etamiz

Izohlar

Hozircha hech kim fikr bildirmagan. Balki Siz birinchilardan bo'larsiz?

Ko‘p o‘qilganlar

Yangiliklar taqvimi

Кластер