Jahon tarixining durdonasi, insoniyat sivilizatsiyasining qadimiy beshiklaridan biri, Buyuk Ipak yoʻlining ilmiy-madaniy markazi sifatida shuhrat qozongan qadimiy Samarqand yana bir karra dunyo eʼtiborini oʻziga qaratmoqda. Bu safar Samarqand 2025-yilning kuzida BMTning Taʼlim, fan va madaniyat masalalari boʻyicha tashkiloti (YUNESKO) Bosh konferensiyasining 43-sessiyasiga mezbonlik qilish sharafiga muyassar boʻldi. 80-yillik tarixi mobaynida ilk bor YUNESKO oʻzining Parijdagi qarorgohidan tashqarida, aynan Oʻzbekistonning madaniy poytaxtida bunday yuqori darajadagi anjumanni oʻtkazmoqda. Bu hodisa nafaqat Samarqand, balki butun Oʻzbekiston uchun katta tarixiy voqea hisoblanadi.

UNESKOning Parijdagi bosh qarorgohida Oʻzbekiston Respublikasi Hukumati va YUNESKO oʻrtasidagi kelishuv imzolanishiga bagʻishlangan tantanali marosim boʻlib oʻtdi. Samarqand endi rasman Bosh konferensiyaning 43-sessiyasi oʻtkaziladigan joy sifatida belgilandi. Bu ijodiy industriyaning mashaqqatli mehnati, xalq diplomatiyasi va eng yuqori darajadagi kelishuvlar samarasidir. Bu – jahon hamjamiyatining mamlakatimiz ochiqligi, oʻziga xos anʼanalari va madaniy merosi, boy tarixi, musiqasi, adabiyotiga katta qiziqishi bilan qarayotganidan dalolat.

Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2025-yil 12-mart kuni Fransiyaga davlat tashrifi doirasida YUNESKO bosh direktori Odri Azule bilan oʻtkazgan uchrashuvida aynan shu masalaga alohida eʼtibor qaratdi. Uchrashuvda nafaqat sessiyaga tayyorgarlik koʻrish va uni muvaffaqiyatli oʻtkazish, balki YUNESKO bilan koʻp qirrali hamkorlikni yanada rivojlantirish istiqbollari muhokama qilindi. Bu hamkorlik soʻnggi yillarda yangi, yuqori sifat bosqichiga koʻtarilganini taʼkidlash lozim.

Davlatimiz rahbari 2024-yil 15-mart kuni “2025-yilda YUNESKO Bosh konferensiyasi 43-sessiyasining Samarqand shahrida oʻtkazilishiga tayyorgarlik koʻrish boʻyicha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi PQ-128-son qarorni imzoladi. Ushbu muhim hujjat sessiyani yuqori saviyada oʻtkazish uchun puxta reja, aniq chora-tadbirlar va amaliy mexanizmlarni belgilab berdi. Keling, ushbu qarorda nazarda tutilgan muhim vazifalarni chuqurroq koʻrib chiqaylik.

YUNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasi 2025-yilning oktyabr-noyabr oylarida Samarqand shahrida oʻtkazilishi rejalashtirilgan. Bu tadbir quyidagilarga koʻra odatiy xalqaro anjumanlardan tubdan farq qiladi.

Birinchidan, bu tadbir YUNESKOning 80-yillik yubileyiga toʻgʻri keladi.

Ikkinchidan, tashkilot tarixida birinchi marta bunday yuqori darajadagi sessiya Parijdan tashqarida oʻtkaziladi.

Uchinchidan, bu tadbir Oʻzbekistonning xalqaro maydondagi obroʻsini oshirishga, mamlakatimizning boy tarixiy, madaniy va ilmiy merosini jahon hamjamiyatiga keng namoyish etishga xizmat qiladi.

Prezidentimizning qaroriga koʻra, sessiyani muvaffaqiyatli oʻtkazish uchun maxsus tashkiliy qoʻmita tuzilgan boʻlib, unga Oʻzbekiston Respublikasi Bosh vaziri boshchilik qiladi. Qoʻmita tarkibiga davlat organlari, vazirliklar va idoralar, ilmiy-madaniy muassasalar rahbarlari kiritilgan. Bu esa mazkur tadbirga davlat ahamiyatidagi masala sifatida qarash lozimligini koʻrsatadi.

Qaror bilan tadbirga tayyorgarlik koʻrish va uni oʻtkazish boʻyicha “Yoʻl xaritasi” tasdiqlangan. Unda Samarqand va Toshkent shaharlarida sessiya bilan bogʻliq qator tadbirlarni oʻtkazish, transport, mehmonxona va restoran xizmatlarini taʼminlash, viza, akkreditatsiya va xavfsizlik masalalarini hal etish, shuningdek, xalqaro jamoatchilikka Oʻzbekistonning tarixiy-madaniy merosini targʻib qilish boʻyicha kompleks chora-tadbirlar koʻzda tutilgan.

Tadbir darajasini tasavvur qilish uchun bir necha raqamlarni keltirish mumkin. Bosh konferensiyaning 43-sessiyasida dunyoning 190 dan ortiq davlatlaridan delegatsiyalar va 60 dan ortiq xalqaro tashkilotlar vakillari, shu jumladan, 100 dan ortiq davlat va hukumat rahbarlari hamda 130 dan ortiq taʼlim, fan va madaniyat vazirlari va 3000 ga yaqin delegatlar ishtirok etishi kutilmoqda. Bu Oʻzbekiston tarixidagi eng yirik xalqaro tadbirlardan biri boʻlishi shubhasiz.

Sessiya doirasida YUNESKO Ijroiya kengashining majlisi, sessiyaning yalpi majlislari, qoʻmitalar majlislari, “Davlat boshliqlari forumi” va vazirlar darajasidagi davra suhbatlari, yoshlar va qizlar forumlari hamda madaniy tadbirlar oʻtkazilishi rejalashtirilgan. Bu anjumanlar nafaqat Samarqand, balki Toshkent, Buxoro, Xiva va Shahrisabz shaharlarida ham tashkil etiladi.

Qarorning eng muhim tomonlaridan biri shundaki, u Samarqand shahrini sessiyaga tayyorlash, zarur infratuzilmani yaratish va shahar qiyofasini yaxshilash boʻyicha aniq chora-tadbirlarni ham nazarda tutadi. Bunga koʻra, Samarqand shahrining infratuzilmasini rivojlantirish va rekonstruksiya qilish, muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlarini modernizatsiya qilish, transport infratuzilmasini takomillashtirish, shahar koʻkalamzorlashtirish va obodonlashtirishni yanada yaxshilash boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar amalga oshiriladi.

Shuningdek qarorda belgilanganidek, YUNESKO mezonlari asosida va xorijiy ekspertlarni jalb etgan holda Samarqand shahrida Buyuk ipak yoʻli davlat muzeyini tashkil etish, sohibqiron Amir Temur bogʻlarini qayta tiklash, Bibixonim majmuasini restavratsiya qilish, Umumjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan Buxoro tarixiy markazini muhofaza qilishga qaratilgan uning master va menejment rejalarini ishlab chiqish ishlari amalga oshiriladi. Bu ishlar nafaqat sessiyani muvaffaqiyatli oʻtkazish uchun, balki sessiyadan keyin ham Samarqandni xalqaro turizm, madaniyat va fan markazi sifatida rivojlantirish uchun xizmat qiladi.

Alohida eʼtiborga molik jihati shundaki, qaror bilan faqatgina tadbir oʻtkazish emas, balki Oʻzbekiston va YUNESKO oʻrtasidagi uzoq muddatli hamkorlikni rivojlantirish boʻyicha chora-tadbirlar ham nazarda tutilgan. Xususan, Oʻzbekistonning Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan obyektlarini saqlash va boshqarish boʻyicha maxsus davlat muassasasi faoliyatini takomillashtirish, Samarqand shahrida YUNESKOning mintaqaviy ofisini tashkil etish imkoniyatlarini oʻrganish, “Madaniy meroslar nazoratchisi (storoj)” xalqaro tarmogʻi tashabbusini ilgari surish, Oʻzbekistonning nomoddiy madaniy merosi obyektlarini YUNESKOning tegishli roʻyxatlariga kiritish boʻyicha ishlarni davom ettirish va boshqa muhim vazifalar belgilangan.

YUNESKO bilan hamkorlik doirasida Oʻzbekiston soʻnggi yillarda qator katta yutuqlarga erishganini ham taʼkidlash joiz. Oʻzbekiston tashabbusi bilan axborotdan foydalanish va bolalar taʼlimi masalalari boʻyicha muhim rezolyutsiyalar qabul qilindi, 2024-yili taʼlim, madaniyat, raqamli va innovatsion texnologiyalar sohalarida 7 ta yangi loyihani amalga oshirish boshlandi. Mamlakatimiz Madaniy boyliklarni saqlash va restavratsiya qilish boʻyicha xalqaro markazga aʼzo boʻldi, Buxoro shahri “Kreativ shaharlar tarmogʻi”ga qoʻshildi, Samarqanddagi Ipak yoʻli universitetida YUNESKO kafedrasi ochildi.

YUNESKOning turli maxsus roʻyxatlariga Oʻzbekistonning qator madaniy va tabiiy obyektlari – Turon choʻllari va Zarafshon-Qoraqum yoʻlagi, ipakchilik, kulolchilik, rubob chalish va iftorlik anʼanalari, “Buxoro amiri devonxonasi arxivi”, “Turkiston albomi”, “Xudoybergan Devonov fotoalbomi” kiritildi. Qarorda ana shu yutuqlarni yanada rivojlantirish, Oʻzbekistonning jahon madaniyati va ilmiy merosiga qoʻshgan hissasini yanada kengroq namoyon etish masalalariga alohida eʼtibor qaratilgan.

Sessiyani media jihatdan yoritish masalasi ham qarorda keng koʻrib chiqilgan. Ommaviy axborot vositalari bilan ishlashga masʼul shaxslar roʻyxati tasdiqlangan boʻlib, ular YUNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasi va unga tayyorgarlik koʻrish jarayonlarini milliy va xorijiy OAVlarda har tomonlama yoritib borish vazifasini bajaradi. Bu jarayonda nafaqat anʼanaviy OAV, balki ijtimoiy tarmoqlar, internet platformalari va raqamli media vositalaridan ham keng foydalanish koʻzda tutilgan.

Oʻzbekistonning madaniy va turistik salohiyatini targʻib qilish masalasiga alohida eʼtibor qaratilgan. Buning uchun Sessiyaning Samarqand shahrida oʻtkazilishi munosabati bilan “Samarqand — jahon tamaddunlari chorrahasida” kitob-albomni oʻzbek, rus, ingliz va fransuz tillarida chop etish, pochta markalari va konvertlar turkumini yaratish, taqvimlar va koʻrgazmali targʻibot vositalari, esdalik tangalari, kumush va oltin tangalarning muomalaga chiqarilishini tashkil qilinadi.

Sessiya doirasida muhokama qilinadigan asosiy masalalar ham katta qiziqish uygʻotadi. Ular orasida global taʼlim inqirozi, iqlim oʻzgarishi va madaniy meros himoyasi, raqamli texnologiyalar va sunʼiy intellekt masalalari, madaniyatlararo muloqot va tinchlik madaniyatini rivojlantirish, yoshlar va qizlar taʼlimini qoʻllab-quvvatlash kabi dolzarb masalalar bor. Oʻzbekiston esa oʻz navbatida, xalqaro hamjamiyatga taklif va tashabbuslar bilan chiqishni rejalashtirmoqda.

Sessiyani tashkil etish jarayonida YUNESKO bilan hamkorlik alohida oʻrin tutadi. Qarorda YUNESKO Kotibiyati bilan doimiy muloqot oʻrnatish, tashkilot ekspertlarini tayyorgarlik jarayonlariga jalb etish, YUNESKOning standartlari va talablariga toʻliq rioya qilish masalalari aniq belgilangan. Bu hamkorlik ayniqsa tadbir konsepsiyasini, sessiya dasturini ishlab chiqish va amaliy hamkorlik mexanizmlarini takomillashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

YUNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasi Oʻzbekistonning madaniy diplomatiya sohasidagi eng yirik tadbirlaridan biri boʻlishi shubhasiz. Bu tadbir orqali mamlakatimiz oʻzining jahon madaniyatiga, faniga va taʼlimiga qoʻshgan hissasini, oʻzining boy tarixiy va madaniy merosini, zamonaviy rivojlanish salohiyatini jahon hamjamiyatiga namoyish etadi. Shuningdek, bu tadbir Oʻzbekistonning YUNESKOdagi mavqeyini mustahkamlash, tashkilot bilan hamkorlikni yanada kengaytirish, mintaqada madaniyatlararo muloqot va tinchlik madaniyatini targʻib qilish uchun muhim fursat hisoblanadi.

Qarorda belgilangan vazifalar roʻyobga chiqarilishi natijasida nafaqat YUNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasi yuqori saviyada oʻtkaziladi, balki Samarqand shahri va umuman Oʻzbekistonning xalqaro maydondagi imiji yanada oshadi. Shuningdek, mamlakatimizning turizm va madaniyat sohalariga yangi investitsiyalar jalb etiladi, xalqaro madaniy-gumanitar hamkorlik aloqalari kengayadi.

Bundan tashqari, sessiyadan keyin ham Samarqand shahri va Oʻzbekistonning boshqa shaharlarida yirik xalqaro anjumanlar, festivallar va forumlar oʻtkazish tajribasi ortadi, bu esa mamlakatimizni xalqaro turizm, madaniyat va fan markazlaridan biriga aylantirish yoʻlidagi muhim qadam boʻladi. Shu maʼnoda, YUNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasiga tayyorgarlik koʻrish va uni oʻtkazish bilan bogʻliq barcha ishlar Oʻzbekistonning uzoq muddatli strategik maqsadlariga xizmat qiladi.

Oʻzbekiston tarixida birinchi marta bunday nufuzli xalqaro anjumanga mezbonlik qilish orqali nafaqat oʻzining madaniy va tarixiy merosini targʻib etmoqda, balki jahon madaniyati, fani va taʼlimi rivojiga ham munosib hissa qoʻshmoqda. Bu esa, oʻz navbatida, mamlakatimizning xalqaro obroʻsini oshirishga, Oʻzbekistonning dunyo hamjamiyatidagi toʻlaqonli va faol aʼzo sifatidagi mavqeyini mustahkamlashga xizmat qiladi.

YUNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasi samarqandliklar va butun Oʻzbekiston xalqi uchun ham katta tarixiy ahamiyatga ega. U yurtimizning jahon sivilizatsiyasidagi oʻrni va rolini, madaniyat, fan va taʼlim sohalaridagi buyuk tarixiy merosini namoyon etish uchun noyob imkoniyat yaratadi. Shu bilan birga, bu tadbir yosh avlodimizda oʻz mamlakati tarixi va madaniyatiga nisbatan faxr va gʻurur hissini, kelajakka ishonch ruhini tarbiyalashga ham xizmat qiladi.

Xulosa qilib aytganda, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Samarqand shahrida boʻlib oʻtadigan YUNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasiga tayyorgarlik koʻrish toʻgʻrisida”gi PQ-128-son qarori – bu faqatgina bir tadbirga tayyorgarlik koʻrish haqidagi hujjat emas, balki Oʻzbekistonning xalqaro maydondagi mavqeyini mustahkamlash, jahon hamjamiyati bilan hamkorlikni rivojlantirish, mamlakatimizning tarixiy, madaniy va ilmiy salohiyatini toʻliq namoyon etish strategiyasining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu qarorda belgilangan vazifalar va chora-tadbirlarning amalga oshirilishi Oʻzbekistonning yangi taraqqiyot bosqichida munosib oʻrin egallashiga, jahon sivilizatsiyasi xazinasiga yanada munosib hissa qoʻshishiga xizmat qiladi.

Nigoraxon Fayzullayeva,

Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti,

katta oʻqituvchisi, yuridik fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD)