Фото: Reuters

Европа Иттифоқи Украинага «фавқулодда ўта муҳим материаллар» бўйича келишув таклиф қилди, деди Европа комиссари Стефан Сежоурне. У бу таклифни 24 февраль куни Киевга ташрифи чоғида Украина расмийларига етказган.

Ўз навбатида, Украинада АҚШ билан яқин орада келишувларга эришиш ҳақида гапиришмоқда. Бу орада Россия, шунингдек, Вашингтон билан ноёб ер ости қазилмалари бўйича ҳамкорлик қилишга тайёрлиги маълум бўлди. Бу ҳақда президент Владимир Путин Дональд Трамп Россия Федерацияси ресурсларига қизиқиш билдирганидан кейин маълум қилди. Хўш, айни пайтгача Украина минералларини қайта тақсимлаш бўйича нималар маълум?

«Ўйин»га Европа Иттифоқи кирмоқчи

Ноёб тупроқ металлари бўйича Украина — АҚШ келишуви бўйича мунозаралар давом этаётган бир пайтда Европа Иттифоқи Украина президенти Владимир Зеленскийга ўз таклифини киритди. 24 февраль куни Киевга ташрифи чоғида саноат стратегияси бўйича Европа комиссари Стефан Сежоурне Европа Иттифоқи Киев билан фойдали қазилмаларни қазиб олиш соҳасида ҳамкорлик қилишга тайёрлигини маълум қилди.

«Европа учун зарур бўлган 30 та асосий материалдан 21 тасини Украина ўзаро манфаатли ҳамкорлик доирасида тақдим этиши мумкин», деб тушунтирди у.

Сежоурнега кўра, АҚШ билан келишувдан фарқли ўлароқ, европаликлар билан келишув «мағлубиятсиз келишув» бўлади.

«Европа таклиф қилаётган қўшимча қиймат шундан иборатки, биз ҳеч қачон ўзаро манфаатли бўлмаган битимни сўрамаймиз», — деди Европа комиссари.

Аввалроқ, Европа кенгаши президенти Антонио Коста Украинанинг «Общественное» нашрига берган интервьюсида Европа Иттифоқи давлатлари кўрсатилаётган ёрдам эвазига Украинадан табиий ресурслар талаб қилмаслигини маълум қилганди.

«Европа Иттифоқи сўнгги уч йил давомида Украинани қўллаб-қувватловчи катта донор бўлиб келмоқда ва биз буни Украина учун, украиналиклар учун, шунингдек, Европа хавфсизлиги учун қиламиз ва биз Украинанинг ҳеч қандай табиий ресурсларини қайтариб олмаймиз», деб тушунтирди у.

Америкаликлар билан ноёб тупроқ металлари бўйича келишув ҳақида гапирар экан, Коста Украинани «ўз ҳудудини бошқариш ва халқаро миқёсда музокаралар олиб бориш учун суверен ҳуқуққа эга» мустақил давлат деди.

Трамп Украинадан нимани хоҳлайди?

АҚШ президенти Дональд Трамп февраль ойида собиқ давлат раҳбари Жо Байден маъмурияти томонидан Украинага кўрсатилган ёрдам масаласини кўтарган эди. Республикачининг сўзларига кўра, Қўшма Штатлар жами 500 миллиард доллар ажратган. Бу Украина билан минерал ресурслар бўйича келишув доирасида амалга оширилиши мумкин, деб ҳисоблайди у.

Ҳужжатнинг биринчи лойиҳаси Украина расмийлари томонидан рад этилган. Владимир Зеленский ҳужжатда мамлакат хавфсизлиги кафолатлари ҳақида бирор сўз йўқлигини тушунтирди. Трамп Украина президентини кескин танқид қилди ва Киевдан ноёб тупроқ металларидан кўпроқ нарсани талаб қила бошлади. Шундан сўнг у «Биз ноёб тупроқ металлари ва нефтни сўраймиз, ҳамма нарсани оламиз», деди.

Бунга жавобан Украина Трамп ҳисоб-китобларининг тўғрилигига шубҳа билдирди (улар Киев 500 миллиард доллар қарздор бўла олмайди, чунки АҚШдан кўрсатилган ёрдам миқдори 100 миллиард долларни ташкил этгани ҳақида хабар беришди). Зеленский АҚШ олдидаги қарзларини тан олишдан бош тортди ва мамлакат грант шаклида ёрдам олганини айтди.

«Мен ҳатто 100 миллиард долларни ҳам тан олмайман, биз президент Байден билан бу грант эканлигига келишиб олгандик! Грант бу мажбурият эмас... Мен украиналикларнинг 10 авлоди тўлайдиган бирор нарсага имзо чекмаяпман», деб тушунтирди у.

«The Economist» газетаси мақоласига кўра, фойдали қазилмалар борасида келишув бўйича музокаралар бошланганидан бери Вашингтон Киевга келишувнинг учта вариантини таклиф қилган. Улар «ёмон», «вариантларнинг энг яхшиси» ва «ҳалокатли», дея тавсифланган.

Нашрнинг украиналик манбалари келишувнинг «ҳалокатли» версияси Зеленскийнинг келишувнинг олдинги версияларини рад этгани учун «жазо сифатида» таклиф қилинганини тахмин қилмоқда. Нашрнинг ёзишича, келишув параметрлари муҳокамаси давом этмоқда, украиналик расмийлардан бири «The Economist» билан суҳбатда «булар музокаралар эмас, балки товламачилик» эканини айтди.

Бироқ 23 февраль куни Трамп томонлар келишув бўйича келишиб олишга яқин эканини маълум қилди.

«Деярли барча асосий тафсилотлар келишиб олинди. Ҳужжатни имзолашни бошлаш учун уларни имкон қадар тезроқ якунлаш ниятидамиз», — дея тасдиқлади Украина бош вазирининг Европа ва Евроатлантика интеграцияси бўйича ўринбосари, адлия вазири Олга Стефанишина.

АҚШ Россия ресурсларидан ҳам манфаатдор

24 февраль куни Франция президенти Эммануэль Макрон билан учрашувда Трамп Қўшма Штатлар Россиянинг ноёб ер металларининг катта захиралари ва бошқа «жуда қимматли ресурслар»дан манфаатдор эканини айтди.

«Уларда биз фойдаланиши мумкин бўлган жуда қимматли нарсалар бор ва бизда улар фойдаланиши мумкин бўлган нарсалар бор», деди у.

Шу фонда Россия президенти Владимир Путин кечки пайт ноёб тупроқ металлари саноатини ривожлантириш бўйича йиғилиш ўтказди. Унинг сўзларига кўра, бу борадаги лойиҳаларга хорижий ҳамкорлар, жумладан, АҚШ ҳам жалб этилишини истисно этмайди.

Путин Красноярск ўлкасида Америка компанияларини жалб қилиши мумкин бўлган алюминий қазиб олиш лойиҳасини ишга тушириш ҳақида ўйлашни таклиф қилди.

«Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, у бугунги нархларда тахминан 15 миллиард долларга тенг эди ёки бўлади. Лекин биз бу ҳақда ўйлаб кўришимиз мумкин», деди Путин.

Путин, шунингдек, Россия АҚШга 2 миллион тонна алюминий етказиб беришга ва Россия Федерацияси ҳудудида ресурс қазиб олиш бўйича қўшма ишларни бошлашга тайёрлигини айтди, давлат раҳбарининг фикрича, бу жаҳон нархларини барқарорлаштиради.

«2017 йилда биз АҚШга алюминийнинг 15 фоизини етказиб бердик. Умуман олганда, АҚШ алюминийнинг 60 фоизини ўзи ишлаб чиқаради ва 40 фоизини импорт қилади. Бугунги кунда асосий импорт қилувчи Канада ҳисобланади. Агар ишлаб чиқарувчиларимизга бозор очишга қарор қилинса, биз уларга 2 миллион тонна сотишимиз мумкин», — деди Россия етакчиси.

Унинг қўшимча қилишича, Россия Донбасс ва Новороссияда ноёб тупроқ металлари бўйича хорижий ҳамкорлар, жумладан, америкаликлар билан ҳамкорлик қилишга тайёр.