Маҳсулот ва хизматлар бозорини ташкил этишда реклама, хусусан, тарғибот шаклидаги кўргазмали воситаларнинг аҳамияти катта. Бироқ, улардан фойдаланишнинг ўзига яраша тартиб-қоидалари бор. Хўш, жойлардаги реклама материаллари белгиланган талабларга жавоб берадими, уларда ўзбек тили қоидаларига риоя қилиняптими, соғлом рақобат шартларигачи? Айни саволга жавоб топиш учун Наманган вилояти шаҳар ва қишлоқларини айландик. Ҳар қадамда товар ва хизматлар тавсифи ва таклифи битилган панно ва бошқа кўргазмали воситалар илиб қўйилган. Истеъмолчига бир қарашдаёқ маъқул тушадиганлари бор, ғашга тегадиганлари ҳам йўқ эмас.

Тўғри, бугун ҳамма ўз фаолияти, ишлаб чиқараётган товари, кўрсатаётган хизматини реклама қилиб, мижоз йиғади. Шунданми, йўл ёқаларидан тортиб бинолар пештоқи, ҳатто, электр устунларигача турли-туман панно, афиша ва эълонларга тўлиб кетган. Бироқ, уларнинг барчаси кўзда тутилган талаблар, айтайлик, тил меъёрлари, мазмун-мундарижаси билан истеъмолчини қониқтирмайди. Масалан, Наманган шаҳрининг энг серқатнов Бобур шоҳ кўчасидаги манзараларни олайлик. Йўлнинг икки томонидаги аксарият кўп қаватли биноларнинг биринчи қаватида савдо ва хизмат кўрсатиш шохобчалари фаолият олиб боради. Улардаги пешлавҳалар, бошқа ахборот берувчи кўргазмалар ҳам сон-саноқсиз, кўпи рус ва инглиз тилида. Тўғри, она тилида ифодаланганлари ҳам бор, бироқ кўп эмас. Одам ўзини Россия ёки бошқа бирор чет давлатга келиб қолгандай ҳис қилади. Ўйлаб қоласан, ўзлигимиз, она тилимизга ҳурмат қани, хорижча ўқловдай ҳарфлар билан битилган пешлавҳалар давлат тилида ҳам кўрсатилиши керак эмасми?

—Жойларга осилган ва кўпчилик билиб билмайдиган брендлар тасвири, ажнабий тилда битилган ёзувлардан иборат пешлавҳа ёки кўрсаткичларга қараб, дафъатан бу ердаги объект фаолияти ҳақида аниқ тасаввур олиш қийин, — дейди вилоят газетаси ходими Муҳиддин Мағзумов. — Дейлик, кўрсатилган жой дўкон, компьютер хизмати ёки шифо масканими, бино ичига кириб бормагунча билиб бўлмайди. Тўғри, реклама эгалари бунга жавобан уни ўзи истаган тилда бериш мумкин, деган тушунчани рўкач қилишади. Аммо, мантиқ ҳам бор-да, ахир. Сиз Ўзбекистонда яшаяпсиз, мижозларингиз асосан маҳаллий фуқаролар-ку! Ёшлар-ку майли, етмишга кирган отахон бу ажабтовур ёзувингизни қайдан тушунсин.

Ўрганишлар чоғида реклама тили билан боғлиқ масалага ҳам қизиқдик. Баъзиларининг матнида ғализлик, имло хатолари учрайди. Ҳарфларни тушириб қолдириш, нотўғри қўллаш ҳолатлари мавжуд. Ажабланарлиси, маиший хизматнинг айрим турлари русча-ўзбекча аралаш кўринишда санаб ўтилган. А. Навоий кўчасининг Чорсу бозорига яқин қисмида шоввозлар ўз рекламаларини ҳатто дарахтга михлаб қўйишган.

Реклама бериш тартиби бузилиши билан камчиликларга туман марказлари, бошқа аҳоли истиқоматгоҳларида ҳам йўл қўйилмоқда. Кўпида ўша ўзбекча, инглизча ёзувдаги кўргазма. Кейинги пайтларда аҳолиси чорва ҳайвонлари савдоси билан шуғулланувчи қишлоқларда йўл четларига шу мазмундаги билдирув тахталарини ўрнатиш оммалашди. Ёзуви ҳам чўпонча. “Тожикистон ва Қирғизистондан келтирилган совлиқ ва қўчқорлар оптом сотилади.” Ҳа, тўғри ўқидингиз “оптом”. Афтидан қўйфурушлар ва тахтани тайёрлаганлар бу сўзнинг ўзбек тилида “улгуржи” деган атамаси борлигини бутунлай унутиб юборишган кўринади.

Қиссадан ҳисса, реклама кенг жамоатчиликка кўрсатиладиган хизмат. Шундай экан, қандай кўринишда бўлмасин, у аввало ҳаммага тушунарли, биринчи навбатда ўзбек тилида саводхонлик меъёрларига мос тарзда ифодаланмоғи лозим. Бинобарин, бизда “Давлат тили тўғрисида”ги Қонун бор. Унга қатъий амал қилиш барчага, жумладан, реклама тарқатувчиларга ҳам бирдай тааллуқли.

Қудратилла НАЖМИДДИНОВ,

“Халқ сўзи”.