Illyustrativ foto

AQSH prezidenti Donald Tramp Tehron va Vashington yadroviy qurol masalasida murosaga kela olmasa, Eronni keng koʻlamli bombardimon qilish bilan tahdid qildi.

Oq uy rahbarining keskin bayonotlari Eron Islom Respublikasi maʼmuriyatining AQSH soʻroviga javobi bilan bir vaqtga toʻgʻri keldi. Unda Islom Respublikasi rasmiylari yadroviy qurol boʻyicha muzokaralar oʻtkazishga rozi boʻlgan, biroq raketa dasturini muhokama qilishni istisno qilgan.

Mutaxassislarning fikricha, Eron bilan harbiy toʻqnashuv xavfi nihoyatda yuqori. Hozirgi keskinlashuv islom respublikasining yadroviy salohiyatining oʻsishi va uning atom bombasini yaratish qobiliyati bilan bogʻliq. Vaziyatning keskin yomonlashishi Trampning Oq uyga qaytishi bilan oldindan belgilab qoʻyilganga oʻxshaydi.

Xoʻsh, AQSH prezidenti harbiy operatsiyani qachon boshlashi mumkin? Oʻz navbatida, Yaqin Sharqdagi yangi mojaroni qanday toʻxtatish mumkin? Quyida shular xususida.

Tramp nega Eronga tahdid qilmoqda?

2025-yil fevral oyida AQSH rahbari Eronga maksimal bosim siyosatini tiklashni nazarda tutuvchi farmonni imzoladi, uning maqsadi yadroviy masala boʻyicha Tehron bilan kelishuvga erishish ekani aytiladi.

Shuningdek, oʻtgan hafta AQSH Eronning neft eksportiga qarshi yangi sanksiyalar kiritdi, bu esa mamlakatning Xitoyga mahsulot yetkazib berishini qisqartirishi mumkin.

Shu fonda Eron valyuta kursi bir necha kun avval bir dollar uchun rekord darajaga — bir million rialdan pastga tushib ketdi.

Ayni paytda Eron prezidenti Masʼud Pezeshkiyon yakshanba kuni Vashingtonga yoʻllagan javob maktubida yadroviy dasturi boʻyicha toʻgʻridan-toʻgʻri muzokaralarni rad etib, uchinchi davlatlar vositachiligida aloqalarni saqlab qolishga ishora qilganini aytdi.

Shu yilning 2-aprel kuni “Daily Mail” oʻz manbalariga tayanib, Tramp “haqiqiy urush” boshlashni rejalashtirayotgani, chunki AQSH va Isroil bir necha hafta ichida Eronga zarba berishga tayyorlanayotgani haqida xabar berdi.

“Trampning Eronni respublika hech qachon koʻrmagan tarzda bombardimon qilish haqidagi daʼvolari, agar ular kelishuvga imzo chekmasalar, shunchaki aqldan ozgan talab emas”, — deyiladi “Daily Mail” nashri xabarida.

Shuningdek, Tramp maʼmuriyatining kuchli ssenariysi Isroilni qoʻllab-quvvatlashga tayyor, uning hukumati hozirgi AQSH rahbariyatiga toʻliq ishonadi.

“Axios” portali ham xuddi shunday his-tuygʻular haqida yozdi. Uning maʼlumotlariga koʻra, AQSH prezidenti atrofidagi bir qator odamlar Eron yadro dasturi muammosini kuch bilan hal qilishni talab qilmoqda.

Nashrning yozishicha, Oq uyda kelishuvga erishish mumkin deb hisoblaydiganlar va muzokaralarni vaqtni behuda sarflash deb hisoblaydiganlar oʻrtasida hali ham ichki munozaralar davom etmoqda.

Eron AQSHga javob berishga vaʼda berdi?

Trampning bu gaplari Eronning keskin javobiga sabab boʻldi. 31-mart kuni Eron Islom Respublikasi oliy rahbari Ali Xomanaiy Qoʻshma Shtatlar Eronga tashqaridan hujum qila olmasligini va agar u mamlakat ichida isyon koʻtarmoqchi boʻlsa, keskin javobga duch kelishini aytdi.

“Ular yomon ish qilamiz, deb qoʻrqitadi, lekin biz oʻylaymizki, ular tashqaridan yomonlik qilishlari ham dargumon. Ammo shunday qilishsa ham, bizning javobimiz keskin boʻladi”, — deydi Ali Xomanaiy.

“Tehran Times” gazetasining yozishicha, Eron harbiylari AQSH prezidenti Donald Trampning harbiy harakatlar tahdidi ostida AQSH bilan bogʻliq pozitsiyalarga zarba bera oladigan raketalarni tayyorlab qoʻygan.

Nashr qayd etishicha, uchirishga tayyor boʻlgan raketalarning katta qismi havo hujumlariga bardosh bera oladigan yer osti inshootlarida joylashgan. Taʼkidlanishicha, Eron har qanday tajovuzga qatʼiy javob berishini taʼkidlab, hozirgi sharoitda AQSH bilan yadro dasturi boʻyicha muzokara qilishdan bosh tortgan.

Rossiyalik siyosatshunos Anastasiya Kislitsinaning taʼkidlashicha, Eron rasmiylari bunday ssenariyga anchadan beri tayyorgarlik koʻrmoqda.

AQSH qaysi sanaga qadar Eronni “yoʻq qilmoqchi?”

“Daily Express” nashrining Oq uydagi manbalariga tayanib yozishicha, Eron yadro dasturi boʻyicha yon bermasa, joriy yilning sentyabrigacha yoʻq boʻlib ketishi mumkin.

“Agar Eron oʻzining yadroviy salohiyatini toʻliq tekshirish va bu obyektlarni demontaj qilish evaziga prezident Trampning shartlariga javob bermasa, Eron sentyabrgacha tugatiladi. Hammasi juda oddiy”, — deydi “Daily Express”ning Oq uydagi manbasi.

Ikki davlat rasmiylari oʻrtasidagi ogʻzaki tortishuvlar fonida AQSH Eron yaqinida oʻz harbiy kuchlarini qurishni boshladi.

“Axios” portalining xabar berishicha, Vashington Hind okeanidagi Diyego Garsiya asosiy bazasiga bir nechta “Northrop B-2 Spirit” yashirin bombardimonchi samolyotlarini yuborgan. Qayd etilishicha, bu samolyotlar Erondagi bunkerlar va yer osti yadro inshootlarini yoʻq qilishga qodir bombalarni olib yurishi mumkin.

Bundan tashqari, shu yilning 1-aprel kuni AQSH Mudofaa vazirligi “USS Garri Truman” va “USS Carl Vinson” aviatashuvchi kemalarini mintaqada saqlab qolish rejalari haqida maʼlum qildi.

“Agar Eron yoki uning ishonchli vakillari AQSH rasmiylari va mintaqadagi manfaatlariga tahdid solsa, Qoʻshma Shtatlar xalqimizni himoya qilish uchun qatʼiy choralar koʻradi”, — deydi Pentagon matbuot kotibi Shon Parnel.

Eron yadroviy inshootlari boshqa kuchlar nazorati ostida boʻlayotgan birinchi holat emas. Oʻtgan yilning 26 oktabr kuni Isroil mudofaa kuchlari yadro qurolini yaratish uchun uskunalar joylashgan “Talgan 2” obyektiga zarba bergandi. Bundan tashqari, Tramp maʼmuriyati joriy yilning fevral oyidan boshlab Isroil kuchlarining takroriy hujumini kutmoqda.

Qoʻshma Shtatlar va Isroilning muhim salohiyatiga qaramay, Eron ham bosim oʻtkazish imkoniyatiga ega.

Siyosatshunos Kislispnaning taʼkidlashicha, Eron qurolli kuchlari jahon neft savdosining muhim hajmi oʻtadigan Hormuz boʻgʻozini toʻsib qoʻyishga qodir. Fors koʻrfazining harbiylashtirilishi esa Vashington uchun nozik javob boʻlishi mumkin.

“Axios”ga koʻra, kelishmovchiliklarni bartaraf etish uchun Tehron Vashingtonga Oʻmon davlati orqali bilvosita muzokaralar oʻtkazishni taklif qilgan. Trampning keskin bayonotlariga qaramay, uning maʼmuriyati bunga shartli ravishda rozi boʻldi.

Biroq, Kislitsina taʼkidlashicha, AQSH va Eron oʻrtasida murosaga kelishning real imkoniyati amalda nolga teng.

“Vaziyatni oʻzgartirish uchun har ikki tomon uchun ham ahamiyatli boʻlgan Yaqin Sharq davlatlaridan vositachi aralashishi kerak yoki Eron yoki AQSHdagi eng yuqori darajadagi hokimiyatda sezilarli oʻzgarishlar yuz bergan taqdirda kelishuvlarga erishish mumkin”, — deydi siyosatshunos.