Bugun zamon – tezkor, davr – shiddatli. Hayot atalmish suron solib oqayotgan ummonning goʻyo bir tomchisi boʻlgan inson baʼzan kunlar, oylar, yillar, umuman olganda umri qanday oʻtganini anglay olmay qoladi. Bir manzilga yetgan yoʻlovchi horib ortiga qaragani misol oʻtgan umrini sarhisob qilar ekan, beixtiyor oʻyga toladi. Men qanday yashadim, Olloh meni tabiatning gultoji inson qilib yaratdi. Men-chi, shunga mos umr kechirdimmi degan savol xayolini band qilib, gohida ortida qolgan kunlar, yoʻl qoʻyilgan xatolar, yoshlikdagi beboshliklar dilni xira qilishi ham bor gap. Mana shunday insonlarni hayotini ekranda gavdalantirish, ularning kamchiligi orqali butun jamiyatning ogʻriqli nuqtasiga zarba berish sanʼatning, jumladan, kino sanʼatining ham dolzarb vazifasidir.

Har bir xalqning, millat-elatning oʻz dunyoqarashi, milliy urf-odatlari, ming yillar davomida shakllangan qadriyatlari mavjud. Vatanga muhabbat, oilaga sadoqat, ota-ona va yaqinlarga mehr-shafqat qolaversa, har bir bandaning yelkasidagi insoniylik burch, masʼuliyat butun yer yuziga birday daxldor boʻlgani kabi bizning oʻzbek xalqi uchun ham juda katta ahamiyatga ega. Zamona zayli bilan keyingi paytda faqat buguni bilan yashayotgan, tanho oʻzi uchun qaygʻuradigan, kimlarningdir oldida javobgar ekanligini unutib, ommalashib borayotgan madaniyatning bir boʻlagiga aylanib qolayotganlar oramizda tobora koʻpayib borishi dilni xira qilishi bilan birga ertangi kun uchun jon kuydiradigan fidoyi har bir shaxsni tashvishga solmasligi mumkinmi?
 

“ISSIQ NON“ (rejissyor: Umid Hamdamov)

Kinorejissyor Umid Hamdamovning ham Rossiyadagi XXVIII “Kinoshok“ festivalining bosh sovrinini qoʻlga kiritgan “Issiq non“ filmini suratga olishga undagan gʻayritabiiy kuch ham biz yuqorida taʼkidlagan achchiq haqiqatlar boʻlsa ajab emas.

Postanovkachi rejissyor va ssenariy muallifi U. Hamdamov film haqida gapirar ekan, film qahramonlarini aynan oʻzi real hayotda koʻrganini aytadi. Filmdagi Zulfiyaning (Z. Ergasheva) ota-onasi hayot, ammo, u bolaligining begʻubor damlarini maktab internatda oʻtkazdi. Oʻsmirligida ham oila quvonchi, ona mehri, ota diydoridan mahrum. Chekka bir qishloqdagi buvisining uyida uning haqiqatlarini qabul qilib yashashga mahkum. Buvisining ham dardi oʻziga yetarli, butun qishloqqa maʼrifat ziyosini tarqatgan oʻqituvchining oʻz farzandlari noqobil chiqqani uni oiladagi bir ojiza-yu bir etak bolaning yakkayu yagona himoyachisiga aylantirgan. Bolalarning kelajagi, borgan sari tuman singari tarqalib, yoʻqlikka yuz tutayotgan oila shaʼni ham yoshi bir yerga borib qolgan mana shu kampir zimmasida. “Kinoshok“ festivalining “Eng yaxshi aktrisasi“ sovrinini qoʻlga kiritgan oilaning, balki, bugungi jamiyatning eng mazluma, jabrdiyda kishisi Zulfiyaning yangasi (F. Saidova) siymosidagilar kammi oramizda?

Nima, u erining choʻkib ketmaganini, sogʻ-omon ekanligini bilmaydi, deysizmi? Baʼzan shunday haqiqatlar borki, ularni bilish yoki bilmaslikning hech qanday ahamiyati, boz ustiga biron nafi ham yoʻq. Film qahramoni ham bosh olib ketgan, bola tarbiyasi, oila masʼuliyatidan yuz oʻgirgan turmush oʻrtogʻini qoʻmsash, yoki izlashdan koʻra qimmatli vaqtini giyoh terishga, non yopib turib, doʻkonga topshirishga sarf qilgani oʻzi uchun ham unga mahtal boʻlib turgan qora koʻzlari uchun ham qanchalik foydali ekanini tushunganiga ancha boʻlgan. U endi ertangi orzu-havaslarini faqat bolalarining kamolida deb biladi. Shu maqsad yoʻlida erta-yu kech betinim harakatda. Bu xislat, bunday xarakter har bir onaga ayniqsa, bolajon oʻzbek ayoliga birday taalluqlidir. Zulfiya ham buvisinikiga kelganida avvaliga yangasining sokin, mayus tabiati uning gʻashini keltiradi. Lekin Zulfiyaning onasi bilan uchrashuvi, maktabdagi tengdoshlarining unga boʻlgan munosabati u va yangasini bir-biriga mustahkam bogʻlovchi rishtaga aylanishiga sabab boʻladi.

Filmda ayni zamon haqiqatini aks ettirgan, aqli zaif yigit obrazi ham baʼzi joylardagi sogʻlom er-yigitlarning gardanidagi yuk bus-butunligicha ayollarning nozik jussasida qolganini bugun ular istaydimi, yoʻqmi bariga oʻzlari balogardon ekanini yaqqol timsoli boʻlib xizmat qilgan. Filmning, balki, mana shu jihatlari “Kinoshok“ning birvarakayiga uchta nominatsiyasi boʻyicha gʻolib boʻlishiga zamin yaratgandir.

“PARIZOD“ (rejissyor: Ayub Shahobiddinov)

“Kinoshok“ festivalining yana bir sovrindori, ,“Bondarchuk“ festivalining “Eng yaxshi aktrisa“ nominatsiyasi gʻolibi, Mustaqil davlatlar hamdoʻstligi davlatlarining (MDH) “Eng yaxshi film“i, “Eng ulugʻ va eng aziz vatan” respublika tanlovida “Filmning dramaturgiyasi uchun“ mukofotga sazovor boʻlgan Ayub Shahobiddinov tomonidan 2012-yilda suratga olingan “Parizod“ (“Jannat mening maskanim“) filmidir. Bu film qahramoni oddiy, samimiy, hayot zarbalariga sukut bilan javob qaytaradigan qiz obrazida tasvirlanadi. Bu qahramon ham “Issiq non” filmidagi Zulfiyaning yangasiga qaysi bir jihati bilan oʻxshab ketadi. U ham taqdiridan, qismatidan biror marta, biron yerda, biron kishiga nolimaydi. Ammo ,,Parizod” filmining U. Hamdamov filmidan farqi shundaki, bu filmda oila oldidagi masʼuliyat, roʻzgʻorning ola xurjuni yosh qishloq shifokori Jonibekning (S. Lutfullayev) zimmasiga tushadi. U ertadan kechgacha tinimsiz yugurib-yelishiga qaramay bir boshini ikkita qilolmay halak. Topgani roʻzgʻorning gʻoridan ortmayapti.

Film qahramoni halol, kasb qasamiga sodiq, vijdonli, samimiy qishloq yigiti. U odatdagiday togʻdan bemorlaridan birini koʻrib qaytayotganda yoʻlida biz yuqorida taʼrifini keltirib oʻtgan qiz Parizod (Z. Nizomiddinova) uchrab qoladi. Qiz bariga qoʻl siltab, uyidan bosh olib chiqqan, boradigan manzilining esa tayini yoʻq. Shifokor yigit esa uni toʻgʻri uyiga olib keladi va buni oʻz insoniylik burchi deb biladi. Mana shu yerda filmga tugun tushadi. Axir Jonibek erta-indin uylanaman deb turgan yigit. Boz ustiga, u ergashtirib kelgan qiz ham koʻrganning hushini oladigan darajada chiroyli. Endi nima qiladi? Parizodni (Z. Nizomiddinova) haydab yubora olmasa, bir tarafda non ushatilib qoʻyilgan. Boʻlajak jufti haloli Oytuman (Sh.Temirova) yonish ostonasidagi gulxanday tutab turibdi. Unga ayni chogʻda shamol emas, arzimas yel ham yetarli.

Filmda bir qancha obrazlardagi xarakterlar kurashini turli talqinda koʻrish mumkin. Jonibekka yordam qoʻlini choʻzayotgan, toʻyni bemalol boshlayver deya koʻksiga urayotgan Ismat akaning (B. Muhammadkarimov) ham asl maqsadi keyinroq oshkor boʻladi. Aslida otangning juda koʻp yaxshiligini koʻrganman, deya bunga javoban toʻyonani xolis niyatda emas, Jonibekning uyidagi Pariga koʻz olaytirib, oʻz shahvoniy nafsini qondirish uchun qilayotgani maʼlum boʻladi. Shu oʻrinda rejissyor har qanday damda ham chin insoniylikni, oʻzbekona qadr-qimmatni, ming yillardan buyon meros boʻlib kelayotgan mehr-oqibat tushunchalarini qalbiga jo qilgan qahramonlar bilan oʻz nafsini quliga aylangan personajlarni bir-biri bilan taqqoslash orqali filmga hayotiy reallikni olib kira olganini taʼkidlash joiz.

“CHASHMA“ (rejissyor: Yolqin Toʻychiyev)

Biz yuqorida sanab oʻtgan tuygʻulardan kimki qanchalik yiroqlashib borgani sari uning qalbidan halovat, hayotidan esa mazmun yoʻqolishi ham bor gap. Bu postanovkachi rejissyor va ssenarist Yolqin Toʻychiyevning Moskva shahrida oʻtkazilgan “Perspektiva“ Xalqaro kinofestivalining bosh sovriniga loyiq koʻrilgan, 2006-yilda suratga olingan “Chashma“ filmida ham oʻz ifodasini topgan. Barcha kadrlar umuminsoniylik gʻoyalari bilan sugʻorilgan.

Jumladan, professor, shifokor Rahmat aka (X. Saʼdiyevning) dunyoning xoyu havasidan voz kechib, qishloqda tegirmonchilik qilishi, kasalxonaga tushganida uni koʻrgani kelgan qizlarning gap-soʻzlaridagi bemehrlik orqali oydinlashganday boʻladi. Xabar olishga kelgan farzandlaridan toʻngʻichining munosabatida otaga boʻlgan achinish, uning ahvoliga kuyunchak qizlarga xos xarakter emas, balki, majburiyatdan kelgani, nima boʻlsa ham bu daxmazalar tezroq tugasayu tezroq oʻz yumushi tomon shoshilayotgani uning xatti-harakatlaridan yaqqol koʻrinib turibdi.

Filmning yana bir qahramoni Olima (M.Ahmadaliyeva) esa tashqaridagi izgʻirinda turgan oyisini koʻrsa-da, koʻrmaslikka oladi. Bunga asosiy sabab esa dialoglardan maʼlum boʻlishicha, bir paytlar u shaharda oʻqib yurgan kezlari sevgisi uchun, sevgilisi uchun uyidan haydalgan edi. Bunga esa oyisini aybdor deb biladi. Shuning uchun onasini koʻrishni ham, u haqida eshitishni ham istamaydi. Koʻchada diydirab, ayozda muzlab turgan onaizorni rejissyor issiqqina uyda turgan mushuk bilan qiyoslaydi. Uni toʻqqiz oy vujudida saqlab dunyoga keltirgan, yana qator yillar oq yuvib, oq taragan, yemay yedirgan, ichmay ichirgan mushtipar onaning qadri qayda-yu, bir hayvonning qadri qayda. Olimaning oyisi Madina (D.Ikromova) opadan elchi boʻlib kelgan bosh qahramon Orzibibi (N. Karimboyeva) “bundan chiqdi faqat mushuklarga mehribonman”, deng deya eshikni shahd bilan yopib ketarkan balki, hozirgina taʼkidlab oʻtilgan fikrlar uning ham xayolidan oʻtgandir.

Ming afsuski, ayni damda biz yuqorida tilga olganday insonlar kundan–kunga ortib borayotgani va bunga tobora oddiy hol singari qarayotganlar bugungi jamiyatimizdagi eng katta fojialardan biridir. Insoniyat tobora yaxshi sharoitlarda yashashga, yaxshi kiyinishga, eng soʻngi rusumli mashinalarda yurish uchun erta-yu kech tinimsiz harakatda. Gohida shu sanab oʻtilganlar shunchaki oʻtkinchi roʻyo singari aldamchi, yaltiroq ekanini hayotda bulardan-da muhimroq, ustunroq turadigan ezgulik, vafo, qadr-qimmat, mehr-muhabbat va sadoqat atalmish tuygʻular borligini hamma ham anglayvermaydi. Uyning bir burchida turgan ekranda turli taqdirlarni namoyish etish orqali mulohazaga, mushohadaga chorlashga sababchilar orasida milliy qadriyatlar, oʻlmas urf – odatlarning talqini boʻlgan filmlarning borligi kishining vujudini faxrga toʻldirish bilan birga, taraqqiyot tezlashuvidagi axborotlar almashinuvida kirlanib borayotgan ruhiyat uchun malham, globallashuv zamonidagi insoniylik fazilatlarini saqlaguvchi qalqon hamdir.

Shuhratbek Islomov,

OʻzDSMI 2-kurs talabasi