Illyustrativ foto

Pandemiya sharoiti, koronavirus xavfi koʻpchiligimizni, ayniqsa, yoshi ulugʻlarni xonanishin qilib qoʻydi. Hovlida aylanamiz, kitob oʻqiymiz, radio eshitamiz, televizor koʻramiz, nevara-chevaralar bilan andarmon boʻlamiz... Shunisiga ham shukr. Shu tariqa vaqtimiz birmuncha samarali, xush oʻtyapti. Kitob oʻqish toliqtirganda televizorni yoqamiz. Hali u “kanal”ga, hali bu “kanal”ga olamiz. Maʼqulini tanlaymiz. “Oʻzbekiston”, “Oʻzbekiston 24”, “Mahalla” telekanallarida berilayotgan biri-biridan qiziqarli koʻrsatuvlar, yurtimizdagi oʻzgarishlar, bunyodkorlik ishlaridan hikoya qiluvchi lavhalar, reportajlar kishi koʻnglini koʻtarib, yashashga ishtiyoq uygʻotadi. Fikrlashga, mushohada yuritishga undaydi.

Ayni paytda ayrim telekanallardagi koʻrsatuvlarning mavzu doirasi torligi, saviyasi ham haminqadarligi kishi tabiatini xira qilishi bor gap.

Telekanallarimizda hind, turk, koreys kino ijodkorlari yaratgan kinofilmlar, seriallar qalashib yotibdi. Bu filmlar millatimiz uchun nima beradi, qanday tarbiyaviy tomoni bor, mentalitetimizga toʻgʻri keladimi yoki yoʻq?

Bu haqda oʻylab, bir qarorga kelishning fursati allaqachon yetgan, nazarimizda. Turli “kanal”larda namoyish etilayotgan oʻz kinolarimizga kelsak, ularning aksariyati oʻta sayozligi, mavzu doirasining torligi, yengil-yelpiligi bilan kishi ensasini qotiradi. Aksari filmlar mavzusi qaynona-kelin, er-xotin mojarolaridan nariga oʻtmaydi. Savol tugʻiladi: bugungi kun qahramonlari, xalqimizni oʻylantirib turgan hayot muammolaridan hikoya qiluvchi fundamental filmlar qani? Toʻgʻri, keyingi paytda ulugʻ allomalarimiz, jadidlar hayotiga bagʻishlangan badiiy filmlar suratga olindi, olinyapti. Baribir tariximiz, ulugʻlarimiz haqidagi toʻlaqonli badiiy polotnolar, seriallar hali-hanuz yuzaga kelganicha yoʻq.

Xususiy telekanallarning paydo boʻlishi hammamizni xursand qildi. Aksari xususiy telekanallarda koʻrimli, odamga estetik zavq beradigan, tarbiyaviy ahamiyatga ega koʻrsatuvlar yoʻq emas, bor. Lekin ayrim koʻrsatuvlar oʻz mantiqsizligi, badiiy talablarga javob bermasligi, siyqa va sayozligi, bachkanaligi bilan aksar teletomoshabinlarda yomon taassurot qoldirayotgani ham sir emas. Baʼzi boshlovchilarning beoʻxshov qiliqlari, adabiy til qolib shevada, xorijiy tillarni qorishtirib gapirishi, qilpanglab qiyshanglashi, oʻrinsiz qah-qah otishi, xuddiki koʻchada yoki oʻz uyida oʻtirgandek bir-biriga soʻz bermay valaqlashi, huda-behuda qiyqirishi kishi gʻashiga tegadi.

Koʻpgina media mahsulotlar xorijiy telekanallardagi koʻrsatuvlarga taqlidan yaratilgani, bizning qadriyatlarimizga mutlaqo yotligi ham bor gap. Bilamizki, Rossiya televideniyesining birinchi kanalida “Davay, pojenimsya” degan koʻrsatuv bor. Unda turmushga chiqmagan yoki turmushidan ajrashgan ayol-erkaklar bir-birlari bilan uchrashtiriladi. Ochiqroq aytganda, inson xuddi molbozordagidek borliq “fazilatlari” maqtalib, madh etilib, “savdo”ga qoʻyiladi va... tanlanadi. Yaqindan beri xususiy telekanallarimizning birida xuddi shu koʻrsatuvga taqlidan “Yor-yor” degan gʻaroyib “tomosha” paydo boʻldiki... unda ham xuddi “Davay, pojenimsya”dagi singari maʼlum sabablarga koʻra turmushga chiqmagan yoki turmushidan ajrashgan qiz-juvonlar, boʻydoq yigitlar bilan tanishtirilib, goʻyoki ularga “marhamat” koʻrsatiladi. Bu endi bizning millatimizga, oʻzbek xalqiga, urf-odatlarimiz va qadriyatlarimizga mutlaqo yot narsa. Bizning qizlarimiz yoki yigitlarimiz dunyo dunyo boʻlibdiki, “menga er kerak” yoki “menga xotin kerak” deb koʻpning oldiga chiqib, oʻzini bozorga solgan emas. Bu ishlar sovchilar orqali, imi-jimida, yaqin qarindoshlar ishtirokida amalga oshirilgan. Hatto kuyov yigit unashtirilgan qizining koʻchasidan oʻtmagan. Toʻygacha uchrashmagan. Qiz yigitning, yigit qizning yaqinlarini koʻrsa, oʻzini olib qochgan.

Qisqacha aytganda, oʻzbek qizu ayollari ham, oʻgʻlonlari ham oʻz odob-axloqi, hayosi, ibosi, oriyati, gʻururi bilan ajralib turgan. Hurmatli teleboshlovchimiz shu haqiqatlarni yaxshi bilaturib, oʻzga xalqqa xos anʼanani targʻib etuvchi koʻrsatuvni aynan koʻchirib, oʻzbek tomoshabinlariga taqdim etishi... bilmadik endi, qaysi mezonlarga toʻgʻri kelar ekan?! (Shu oʻrinda koʻrsatuv muallifining “zamon oʻzgardi, odamlar oʻzgardi”, deya eʼtiroz bildirishini koʻngil sezyapti. Zamon oʻzgarishi mumkin. Lekin qon-qonimizga singib ketgan oʻzligimizga xos goʻzal anʼana va urf-odatlarimiz borki, ular aslo oʻzgarmaydi. Oʻzgartishga muhtoj ham emas).

Tasavvur qiling, millionlarning koʻz oldida endi koʻrib turganingiz — bir qiz yoki ayol bezanib, bejanib sizga dabdurustdan “men erga tegaman, xohlasangiz meni oling”, deb qiyshanglab tursa… Uni muqaddas oila qoʻrgʻoningizga beka qilib olasizmi?!

Nima boʻlganda ham hech kimning boshiga “Davay, pojenimsya”, deyish tushmasin. “Yor-yor”ga kelsak... Momolarimizdan yodgor bu muqaddas, asriy kalomning oʻzga millatga taqlidan oxorini toʻkib, pardasini yirtib, oyoqosti qilmaganimiz maʼqul.

Nima dedingiz?..

Ortiqali NOMOZOV,
yozuvchi.